Instrumenti centralnog bankarstva

UVODNA RAZMATRANJA

Centralna banka je kreator monetarnog sistema i ona je ta koja je odgovorna za efikasno sprovođenje monetarne politike. Instrumentarijum monetarne politike čine instrumenti koji su na raspolaganju centralnoj banci pomoću kojih ona kreira monetarnu politiku. Instrumenti monetarne politike ne utiču direktno na ciljeve monetarne politike. Dešava se da prođe i mnogo mjeseci prije nego sto njihovi efekti postanu evidentni.

Cilj ovog diplomskog rada jeste da na jedan adekvatniji način objasnimo korjene centralnog bankarstva, takođe mi je cilj da kroz rad obasnim uslove nastanka Centralne banke Bosne i Hercegovine, specifičnosti u njenom radu koje sa sobom nosi currency board aranžman. Predmet diplomskog rada jesu instrumenti centralnog bankarstva koji doprinose monetarnoj stabilnosti.

Obavezne rezerve doprinose monetarnoj vlasti da kontroliše ponudu novca i time ispuni svoju odgovornost za održavanje stabilnih monetarnih uslova.Jedan od najvaznijih zadataka centralne banke je da pomogne održavanje ekonomskog rasta uz visoku proizvodnju, zaposlenost i stabilnost novca. To se postiže uspostavljanjem kontrole nad tokom novca i kredita da bi se spriječile nepotrebne fluktuacije u ekonomiji. Eskontna stopa je u funkciji monetarne kontrole i upravljanja Centralne banke obično koriste kamatne stope kao trenutni indikator cjelokupnog iznosa likvidnosti u sistemu. U normalnim okolnostima, povečanje tržišnih stopa utiče na učvrščivanje likvidnosti, a smanjenje na slabljenje. Diskontni mehanizam je sredstvo pomoću kojeg institucije od kojih se zahtjeva da drže rezerve kod centralne banke mogu da se zadužuju kod nje. U tom slučaju, funkcija centralne banke poznata je kao kreditor poslednje instance i obezbeđuje privremenu likvidnost instituciji koja se suočava sa teškoćama. Operacijama na otvorenom tržištu centralna banka kupuje i prodaje hartije od vrijednosti – ili u formi terminske kupovine i prodaje ili može uključivati povremene transfere hartija, kao sto je slučaj sa prodajnim i kupovnim ugovorima. Kupovina od bankarskog i nebankarskog sektora ubacuje likvidnost u sistem, a prodaja povlači likvidnost.

Pored osnovnih kvantitativnih instrumenata monetarne politike neophodno je izvršiti i analizu ostalih, kvalitativnih ili selektivnih instrumenata monetarne politike kao sto je regulisanje kredita centralne banke poslovnim bankama, regulisanje uslova kredita i selektivna kreditna politika.

 SPECIFIČNOSTI CENTRALNOG BANKARSTVA

Pojam i historijat centralnog bankarstva

Danas postoji veliki broj definicija centralne banke. Prema definiciji Međunarodnog monetarnog fonda,1 centralna banka je nacionalna finansijska institucija koja sprovodi kontrolu nad ključnim aspektima finansijskog sistema i obavlja aktivnosti poput: emitovanja valute, upravljanja deviznim rezervama, obavljanja transakcija sa MMF-om i obezbeđivanje kredita ostalim depozitarnim korporacijama. U širem smislu, pod pojmom centralne banke MMF tretira i valutni odbor, kao i vladine agencije koje su posebne institucije, a obavljaju aktivnosti centralne banke (ovaj tip centralne banke se najčešće sreće pod nazivom platni ili monetarni autoritet). Ekonomska i poslovna enciklopedija (1994) definiše centralnu banku kao vodeću monetarno kreditnu ustanovu koja ima dva osnovna zadatka: da osigura nesmetano funkcionisanje bankarskog i finansijskog sistema i da vodi monetarnu politiku, odnosno da kontroliše količinu novca u opticaju u cilju ostvarenja niske stope inflacije, bez izazivanja visoke nezaposlenosti. Enciklopedija „Wikipedia“ definiše centralnu banku kao instituciju odgovornu za monetarnu politiku zemlje ili grupe zemalja članica, sa osnovnim ciljem očuvanja stabilnosti nacionalne valute i ponude novca.

Iz velikog broja različitih definicija mogu se izvući neke zajedničke karakteristike koje u osnovi definišu centralnu banku. Prvo, to je vrhovna monetarna institucija. Drugo, ona može obavljati niz različitih funkcija i ima monopol nad izdavanjem novca. I treće, njen najvažniji cilj je održavanje cjenovne stabilnosti u užem smislu, odnosno finansijske stabilnosti u širem smislu.
Novac i monetarna politika su prisutni od početka civilizacije, a centralno bankarstvo ima mnogo kraću historiju. Historija centralnih banaka je dugačka i one su osnivane iz različitih motiva. Historijski posmatrano centralne banke su se razvile na dva načina. Prvi je predstavljao evolucioni proces, kada se iz komercijalnog bankarstva izdvojila jedna banka koja je dobila monopol na emisiju novca. Drugi način je u vidu državnog dekreta kojim se osniva centralna banka.

Preteču centralnih banaka su često predstavljale klirinške kuće. One su nerjetko imale ulogu zajmodavca u krajnjoj instanci i osiguravale su depozite za svoje članice. U periodima krize one su funkcionisale kao jedna banka, to jest izdavale su certifikate o vlasništvu ili pripadnosti klirinškoj kući na taj način se povoljan kreditni status dobrih banaka širio i na loše banke, članice klirinške kuće.. Takođe, u periodima krize objavljivani su samo agregatni podaci na nivou klirinške kuće, a ne na nivou pojedinačnih banaka, sto je imalo dodatan stabilizirajuci efekat.

Tokom vremena i klirinške kuće su se mijenjale i poprimale nove funkcije, tako da su krajem XIX i počektom XX vijeka počele da vrše reviziju svojih članova, da zahtjevaju dostavljanje finansijskih izveštaja o poslovanju, da uvode obaveznu rezervu, da propisuju zahtjeve o strukturi kapitala, pa čak i da emituju novac. U pitanju su funkcije koje danas obavljaju moderne centralne banke. Obavljanje ovih najvažnijih funkcija vremenom počinju da preuzimaju pojedine važne banke poput Riks banke u Švedskoj, Banke Engleske, Banke Francuske i dr. Postepeno i tokom vijekova ove banke su prerastale u centralne banke.
Prve Evropske centralne banke su osnivane od XVII vijeka, kroz evolucioni proces, kao posljedica ratova i njihovog pritiska na državne finansije. One vode porijeklo od takozvanih privilegovanih banaka, koje su imale pravo da emituju novac, da bi kasnije jedna od njih dobila monopol na emisiju novca.

Prva centralna banka je Švedska Riks banka, osnovana 1668. godine. Ona je nastala kada je švedski Parlament stavio pod svoj nadzor, kao rezultat brojnih teškoća sa kojima se suočavala ova banka u svome poslovanju. Sve do 1830. godine bila je i jedina banka koja je poslovala u Švedskoj.U nekim zemljama (Holandiji i skandinavskim zemljama), centralne banke su prvo bile specijalne komercijalne banke, jer su dobijale povlastice od vlade i bile su banke države.

Banka Engleske je osnovana 1694. godine i njen osnovni zadatak je bio prikupljanje fondova za finansiranje rata. Ona je sa šest partnera bila jedina emisiona institucija u Engleskoj i Velsu, ali ne i u Škotskoj. Totalni monopol na emisiju novca dobila je tek 1928. godine kada je na nju prenijeto i pravo emitovanja novčanica, koje je do tada imao Trezor. Banku Francuske je osnovao Napoleon 1800. godine i njeno osnivanje je bilo povezano sa potrebama finansiranja države u ratnim uslovima. Norveška centralna banka je osnovana 1816. godine radi uspostavljanja monetarne stabilnosti nakon rata, koji je doveo do enormnog „štampanja“ novca. Preteča Bundesbanke– Deutsche Reichbank – je osnovana 1876. godine kao privatna banka, ali članove njenog upravnog odbora je imenovala vlada. U Meksiku je u okviru Ministarstva finansija 1897. godine otvoreno odeljenje za superviziju banaka, a centralna banka je osnovana tek 1925. godine.

Formiranje FED-a 1913. godine je bilo posljedica finansijske krize i panike na bankarskom tržištu. FED, kao i Banka Japana (osnovana 1882. godine) i centralne banke većine bivših socijalističkih zemalja su osnovane državnim dekretom. 1999. godine osnovana je Evropska Centralna Banka koja se sa sistemom centralnoh banaka Evrope smatra jednom od najnezavisnijih centralnih banaka u svijetu.