Istorija umetnosti – stari vek

1.Paleolit-pećinske slike
Paleolit ili starije kameno doba je faza ljudskog  razvoja koja je trajala otprilike od 40.000 do 10.000 godine pre nove ere.Najupečatljivija dela paleolitske umetnosti jesu slike životinja koje su urezane,naslikane ili isklesane na kamenim površinama pećina.U nedavno otkivenoj pećini Šove u Francuskoj susrećemo se sa najstarijim poznatim pećinskim slikama.Paleolitski umetnik poseduje oštro posmatračko oko koji snažu izražajnost na crtežima postiže sigurnim,prefinjenim i čvrstim konturama životinja.Osim Šovea glavni lokaliteti su Altamira u Španiji i Lasko u Francuskoj.U pećinama Lasko i Šove mnoštvo bizona,jelena i konja u divljem je trku duž zidova tavanice.Neke od životinja jednostavno su obeležene crnom linijom,a druge su ispunjene živim zemljanim bojama,ali sve izgledaju tajanstveno životno.Stil u  tim dvema pećinama u osnovi je isti uprkos vremenskoj razdvojenosti od više hiljada godina što svedoči o izvanrednoj stabilnosti paleolitske kulture.Paleolitska umetnost uspela je da opstane netaknuta hiljadama godina jer se slike nikad ne nalaze blizu otvora pećine gde bi mogle biti izložene pogledu i razaranju,već samo u najmračnijim udubljenjima,što dalje od ulaza,često iza zamršenog spleta hodnika,a do nekih se možedoći samo puzeći. Skrivene duboko u unutrašnjosti zemlje i zastićene od namerika slike su značile mnogo više od puke dekoracije.Prema tradicionalnom objasnjenju njihovo poreklo se dovodi u vezu sa lovačkom magijomte ubijanjem slika životinje,ljudi starijeg kamenog doba verovali su da su ubili njen životni duh;ta ideja se kasnije razvila u ritual plodnosti,a sprovodila se duboko u unutrašnjosti zemlje.Pošto bi jednom bila upotrebljana u magijske svrhe,predstava je gubila značaj i zato su životinje često slikane jedna preko druge.Pojedinci koji su posedovali veštinu da prepoznaju oblike u steni ili da naslikaju zivotinje dobijali su posebno mesto u zajednici kao vracevi. Postojanje pećinskih obreda vezanih za ljudsku,ali i životinjsku plodnost izgleda da je potvrđeno jedinstvenom grupom paleolitskih crteža pronađenih na zidovima pećine Adaure u blizini Palerma na Siciliji.Crteži su urezani u stenu brzim i sigurnim crtama,a prikazuju ljudske figure u pokretima sličnim plesu i uz njih i životinje. Kao i u pećini Lasko ponovo nailazimo na nekoliko slojeva likova prikazanih jedan preko drugog.U mnogim primerima cini se da je oblik zivotinje nadahnut prirodnim oblikom stene,tako da je njeno telo jednostavno ispupčenje,a obris sledi žilu ili pukotinu u kamenu.
2.Paleolit-sitna plastika i figurine
Osim pećinske umetnosti velikog formata,žitelji starijeg paleolita pravili su crteže i rezbarije veličine dlana,izrađene od kosti,roga ili kamena.Najstarije statuete ,stare 30 000 godina, pronađene u pećini u jugozapanoj Nemačkoj, napravljene su od mamutovih kljova kao npr figura sa ljudskim telom i macijom glavom od mamutovih kljova.Izrada ovakve statue sa primitivnim alatom nije bila lak posao zbog tezine rezanja i oblikovanja sasusene mamutove kjove.Međutim,one su tako dobro izrađene da su sigurno plod umetničke tradicije duge nekoliko hiljada godina.Ljupke i skladne linije statue konja u trku teško bi bolje izveo i skulptor novijeg doba.Neke od ovih rezbarija navode na zaključak da su predmeti nastali prepoznavanjem i doradom slučajne sličnosti.Majstorski izrađen „Bizon“ od jelenjeg roga svoje zbijene i izražene konture delimično duguje obliku roga iz kojeg je izrezbaren.Stariji stanovnici kamenog doba zadovoljavali su se skupljanjem kamena u čijem su obliku videli nešto magično.Zivotinje su bile cesta tema skulptora kao i slika.Kozorozi oblikovani od roga sobova sluzili su kao bacaci koplja.Kukom pricvrsceni za koplje na kraju drske omogucavali su lovcu da ga uspesnije zabaci.Zene su cesta tema skulpture praistorijskog doba.Jedna od najpoznatijih je Dama sa kapuljacom pronađena na jugu Francuske.Kosa je sematska sa vertikalnim i horizontalnim zasecima,nema usta,nos je jedva naznacen a oci se samo naslucuju.Takozvana „Vilendorfska Venera“ jedna je odmnogih sličnih statueta,a njen okrugli oblik sličan je jajolikom „svetom kamenu“. Njen pupak,središnja tačka figure,prirodno je udubljenje u kamenu.Crte lica nisu vazne.Figurine zena od oblutaka,retko gline,sa naglašenim atributima plodnosti i potpuno svedenim udovima sigurno su sluzile u magijske svrhe uvecanja plodnosti kod ljudi i upucuju na postojanje matrijarhata.

3.Neolit (Jerihon,dolmeni,kromlesi,Lepenski Vir,Vinča)
Za razliku od ljudi paleolita koji su ziveli nestalnim nomadskim zivotom lovaca i sakupljaca,ljudi neolita poceli su da se naseljavaju u trajnim seoskim zajednicama koje su nametale određeni red i disciplinu.Pripitomili su zivotinje i uzgajali zitarice.Preistorijski Jerihon dao je izvanredna otkrića od kojih su najupečatljivije statue glava tj. ljudske lobanje izrađene u bojenom gipsu i sa komadićima morskih školjki umesto očiju. Suptilno i precizno modelovanjei osećanje odnosa između mesa i kostiju glavne su odlike ovih statua.Crte lica nisu istog tipa,svako lice je posebnog izraza i oblika.Glave iz Jerihona ne „stvaraju“ život  vec ga nastavljaju posle smrti zamenjujuci prolazno telo trajnim materijalom. Prema okolnostima pod kojima su glave nađene nagađamo da su bile postavljene iznad zemlje,dok je ostali deo tela bio sahranjen ispod kućnog poda. Predpostavlja se da su pripadale obožavanim precima i da je na taj način bila osigurana njihova blagotvorna prisutnost.Jerihonske glave navode na pomisao da su neki stanovnici neolita verovali u dušu smeštenu u glavi koja može da nadživi smrt tela i tako ima moć nad sudbinom kasnijih naraštaja,pa su morali da je umilostive ili kontrolišu. Sačuvane glave bile su „zamke duha“ koje su duh drzale na njegovom prvobitom boravištu.One izražavaju osećanje za tradiciju, nastavak porodice ili plemena sto odvaja sedelački način života stočara od lutalačkog života lovaca.Neolitski Jerihon bio je tipična postojana zajednica:ljudi koji su cenili lobanje svojih predaka živeli su u kamenim kućama urednih gipsanih podova,unutar utvrđenog grada zaštićenog zidinama i kulama grube,ali čvrsto zidane kamene konstrukcije.
Neolitska revolucija u Evropi je vrlo sporo napredovala.Retko naseljeno stanovništvo vodilo je jednostavan plemenski život malih seoskih zajednica. Neolitska Evropa nikada nije dostigla nivo uređenja koje je stvorilo zidanu arhitekturu Jerihona.Umesto toga,nailazimo na monumentalne kamene građevine drugog tipa nazvane megalitima jer se sastoje od velikih kamenih blokova postavljenih jedan na drugi bez maltera.Koristili su se u religiozne,a ne u utilitarne svrhe.Dugotrajan i usklađen rad potreban za njihovu gradnju bio je plod vere koja je doslovno zahtevala da se pomere planine.Čak i danas ovi megalitski spomenici odišu nečim nadljudskim i zadivljujućim.Neki su poznati pod imenom „dolmeni“ a predstavljaju grobnice slične „kućama mrtvih“ sa uspravnim kamenim potpornim blokovima i jednim džinovskim kamenim blokom za krov.Drugi se pak zovu „kromlehi“ i služe kao prostor za verske obrede.Od kromleha najpoznatiji je Stounhendž u Engleskoj.Njegov spoljasnji krug sazdan je od jednako raspoređenih kamenih stubova na kojima leže horizontalne grede,a u sredini stoji kamen sličan oltaru.Čitava građevina je orijentisana prema tački u kojoj sunce izlazi na dan letnje dugodnevnice što navodi na pomisao da je građevina sluzila za obred obožavanja sunca.