Izvori zagađivanja vazduha

UVOD
Predmet ovog rada jesu izvori zagađivanja vazduha. Cilj je definisati i objasniti prirodne i vještačke izvore aerozagađenja.
Vazduh se nalazi svuda oko nas. Vazduh je, kao i voda, uslov života. On ima dvije osnovne funkcije: biološku (primarna) i proizvodnu (sekundarna). Prosečan sastav čistog suvog vazduha je: azot 78,08%, kiseonik 20,95%, plemeniti gasovi 0,03%. U vazduhu je konstatovano prisustvo: vodene pare, amonijaka, ozona, vodonika i prašine, a ispitivanja poslednjih godina su konstatovala da se u vazduhu nalazi preko 30 različitih supstanci.
Najvažniji sastojak vazduha je kiseonik. On omogućava disanje svim višim organizmima, pa i čovjeku. Najveći dio kiseonika je biološkog porjekla, što znači da potiče od fotosinteze. Najveći proizvođači su šume, alge koje žive u vodi i fitoplanktoni.
Vazduh ima veliki ekološki značaj, jer sadrži za život tako potrebne gasove: kiseonik, ugljendioksid i azot. Ljudskom organizmu je dnevno potrebno sedam puta više vazduha nego vode (u težinskom odnosu).
Zagađeni vazduh koji smo danas prisiljeni da udišemo posljedica je ljudskih djelatnosti. Značajnije zagađivanje vazduha otpočelo je upotrebom fosilnih goriva, najpre u 13. vijeku, a potom u 17. vijeku. Najveća i najteža zagađenost počela je 1945. godine bacanjem prve atomske bombe na Hirošimu i kulminirala 1986. godine akcidentom nuklearke u Černobilju.Vazduh je u urbanim i industrijskim centrima veoma zagađen. Danas već više od dvije trećine svijetskog stanovništva ne diše čist vazduh.
Izvori aerozagađenja su mnogobrojni i mogu biti prirodni (erupcije vulkana, šumski požari, oluje, zemljotresi) i vještački. Važniji vještački izvori zagađenja vazduha su: motorna vozila, industrija, električne centrale, grijanje, sagorijevanje otpadnih materija i dr. Od ukupne mase na gasove otpada 90%, a na čvrste čestice 10%. Saobraćaj i industrija su osnovni izvori zagađenja vazduha. Tokom sagorijevanja različitih oblika goriva u motorima ili fabrikama, osim oslobađanja energije ispušta se i velika količina štetnih materija, kao što su: ugljen-monoksid, ugljen-dioksid, sumpor-dioksid, oksidi azota, pepeo i čađ. Ljudi zagađuju vazduh na mnogo načina: paljenjem šuma radi oslobađanja poljoprivrednog zemljišta, vožnjom automobila i aviona, radom u fabrikama i termoelektranama, sagorijevanjem ogrijeva u domaćinstvima itd.

1. SASTAV VAZDUHA

Vazduh koji okružuje našu planetu sastoji se od smeše gasova i raznih primesa u čvrstom, tečnom i gasovitom stanju. Ove primese (prašina, vulkanski pepeo, čađ, čestice soli i druge čestice), vodena para i razni gasovi postoje svuda i na svakom mjestu u većim ili manjim količinama. Svojom aktivnošću čovjek danas svesno ili nesvjesno sve više zagađuje vazduh. Vazduh predstavlja smješu gasova (slika 1), vodene pare i čvrstih čestica.
Najznačajniji gasovi koji ulaze u sastav vazduha su:
• azot – zastupljenost oko 78%;
• kiseonik – zastupljenost oko 21%;
• Ugljen-dioksid – zastupljenost oko 0,03%;
• ostali gasovi – zastupljenost oko 0,97% .
Slika 1. Sastav vazduha
Vazduh se smatra zagađenim ako sadrži materije iznad maksimalno dozvoljenih koncentracija, koje su štetne za zdravlje ljudi, životnu sredinu i materijalna dobra. Zagađenost vazduha naziva se i aerozagađenje. Aerozagađenje je nastalo još sa pojavom vatre i to od dima i zagušljivih gasova, a dalji uticaj na zagađenje vazduha imalo je topljenje i obrada metala. Prerada živinog sulfida u srednjem veku uticala je na zagađenje vazduha sumporom. Masovno zagađenje vazduha počinje sa većom upotrebom fosilnih goriva, a pre svega uglja. Još u XIII veku, u Engleskoj su donešeni propisi o kontroli zagađenosti vazduha dimom koji su predviđali i smrtnu kaznu. Ogroman doprinos aerozagađenju daje industrija, a sredinom dvadesetog vijeka javlja se problem zagađenja radioaktivnim materijama.
Šume su sa biljkama prirodni proizvođači kiseonika. Njihova uloga je dvojaka. Mogu da proizvode i prečišćavaju u većoj ili manjoj meri O2. Međutim, uništavajući bezobzirno šume i zagađujući ogromne površine rijeka, vode, mora i okeana i zemljišta ljudi sistematski narušavaju ove izvore O2. Tako zagađen vazduh utiče na čovjeka i celu njegovu sredinu uključujući atmosferu pa i samu zemlju. Javljaju se razna oboljenja od onih sa kojima možemo da se borimo tokom života, do onih koja su smrtonosna. Najviše stradaju pluća, srce, mozak i drugi organi. Zato, da bi čovjek živeo zdravo ako je to ikako danas u svijetu procvjetale industrije moguće, treba da čuva okolinu oko sebe, prije svega vazduh, vodu i zemljište a zatim sve ostalo. Uništavanje ozona, efekat staklene bašte, kisele kiše, samo su neke od posledica
zagađenja vazduha. Izvori zagađenja mogu biti veoma veliki, a glavni izvor je upravo i sam čovjek.