Nove tendencije u primeni integralnih transportnih sistema

UVOD

Intezivno osavremenjavanje prometa jedan je od osnovnih ciljeva ekonomičnijeg i rentabilnijeg razvoja ukupne privrede. Iz toga proističe potreba da se razvoj transportne tehnike, tehnologije i organizovanja kontinuirano istražuje radi usklađivanja potražnje ukupne privrede s veličinom, nivoom, strukturom i kvalitetom potražnje za prometnim uslugama u domaćim i inostranim relacijama. To tim više što promet nove tehnologije transporta znatno utiče na cenu robe, na lociranje pojedinih proizvodnih objekata s odrazom na normalno funkcionisanje ukupne društvene reprodukcije, na rentabilnost investicionih ulaganja te na nivo i strukturu međunarodne razmene.

Zbog toga promet robe treba posmatrati u sklopu svih međusobno zavisnih društveno-ekonomskih kategorija i činilaca politike zemlje, privrednog sistema, društvenih planova razvoja, plansko-tržišnih proporcija i instrumentarija regulative ponude i potražnje proizvodno-potrošnih dobara, sredstava za proizvodnju itd., što sve zajedno predodređuje, usmerava i kontinuirano obnavlja ukupnu društvenu reprodukciju. Sva ta kretanja potrebno je posmatrati, istraživati i optimalno usklađivati i povezivati sa savremenim kretanjima na svetskom tržištu materijalnih dobara gde se u poslednjih dvadesetak godina događaju velike i temeljite promene, tj. transformacije iz konvencionalnih u nove savremene transportne tehnologije.

Savremena industrijalizacija, ubrzani privredni rast, inteziviranje podele rada na unutrašnjem i međunarodnom tržištu, strukturne promene privrede u eri integracija, ne zahtevaju od prometnih sistema samo velike učinke nego i kvalitativno prilagođavanje tih učinaka savremenim promenama i sve intezivnijim i izoštrenijim zahtevima razvijenih svetskih tržišta. Te neminovne i savremene globalne tendencije tržišno-robne razmene koja je u poslednje vreme znatno povećana, jedino su našle svoje postupno razrešenje primenom savremenih transportnih (integralnih, multimodalnih i kombinovanih) integralnih sistema.

Prva glava ovog rada govori o osnovnim pojmovima, ciljevima i uslovima primene integralnih transportnih sistema. U drugoj glavi govori se o podelama i definicijama integralnih transportnih sistema. U glavama:tri, četiri, pet, šest i sedam naglasak je na konkretnim vidovima integralnih transportnih sistema (drumski, železnički, pomorski, rečni i vazdušni transport). U glavi osam reč je o kontejnerizaciji i lučkim kontejnerskim terminalima, dok su u glavi devet data završna razmatranja i zaključak.

1. OSNOVNI POJMOVI I ZADACI INTEGRALNIH TRANSPORTNIH SISTEMA
1.1. TENDENCIJE RAZVOJA

U prvoj fazi, tj. šezdesetih i sedamdesetih godina ovog veka, najviše se razvijao najniži oblik okrupnjenih transportnih jedinica-paletizacija, nakon toga se relativno brže razvijala kontejnerizacija, a zatim huckepack i Ro-Ro tehnologija.

Kontejnerizacija se najpre intezivnije razvijala na kopnu, ali već nakon nekoliko godina došlo je do promene, tj. do intezivnijeg razvoja kontejnerizacije na moru. Takvim kretanjima bila su uzrok dva razloga:
1. transport robe bilo kojom vrstom savremenog prevoza na kopnenom i pomorskom delu puta
zahteva jedinstveni, tehnološki neprekidni transportni lanac u prevozu robe„od vrata do vrata“,
2. vrlo razvijena pomorska trgovina koja se osim transporta kombinovanog s kopnenim
transportima dobrim delom odvija isključivo između pojedinih pomorskih trgovačkih središta.

Poznato je, naime da se svetskim morima transportuje gotovo 80% ukupne međunarodne
trgovine, odnosno oko 70% po vrednosti robe. Stoga su morsko brodarstvo i luke jedan od
osnovnih uslova za veličinu, strukturu i vrednost međunarodne i nacionalne robne razmene,
oni su vrlo značajni generatori nacionalnog dohotka s adekvatnim odrazom na platni bilans
zemlje. Međutim, s obzirom na tehnološko-ekonomske zakonitosti o potrebi što skladnijeg
razvoja svih činilaca u procesu proizvodnje i prometa, te s obzirom na ubrzaniji razvoj
kapaciteta savremenog pomorskog transporta u poređenju sa sporijim razvojem kopnenog
transporta, te bi disproporcije mogle imati negativne posledice. One su prisutne u pojedinim
regionalnim područijima sveta, ali mi te disproporcije, taj „jaz“ između relativno razvijenih
kapaciteta savremenog transporta na kopnu u odnosu prema zaostalom razvoju takvih
kapaciteta na našoj obali (sada obali Crne Gore) najbolje osećamo i zbog toga imamo znatnih
poteškoća. Racionalizacija prometa robe uz upotrebu raznih savremenih transportnih sistema
jedino se uspešno i optimalno ostvaruje saradnjom svih učesnika u transportu robe „od vrata
do vrata“. U tome su najveći potencijali daljnjeg sinhronizovanog razvoja integralnog,
multimodalnog transporta u svetu i u našoj zemlji.

1.2. CILJEVI PRIMENE INTEGRALNIH TRANSPORTNIH SISTEMA

Nove tehnologije transporta integralnih transportnih sistema u ukupnom transportnom lancu u prevozu robe od proizvođača do potrošača postavljaju nužnost racionalizacije u ukupnoj privredi i direktno utiču na konkurentnu sposobnost za uklapanje nacionalne privrede u međunarodnu podelu rada. To se nameće kao neminovnost i našoj zemlji, jer postojeća tehnika i tehnologija ali i organizacija manipulisanja robom, transportom, skladištenjem i pretovarom robe, postale su prepreka dinamičnoj proizvodnji i uspešnom transportu, s odrazom na veliki rast transportnih troškova u ceni robe odnosno u prodajnoj ceni, koji se u našoj zemlji kreću oko 17% (za pojedine robe čak 40-60%), a u tehnički razvijenijim zemljama 6-9%. Svaki pomak prema intezivnijem i sveobuhvatnijem ulaganju u savremene transportne tehnologije i njihovo integralno eksploatisanje sigurno i recipročno utiče na smanjivanje transportnih troškova.