Poreska načela

UVOD

Kao oblik prihoda države, porezi doživljavaju razvoj tek u kapitalizmu. Iz perioda liberalnog kapitalizma treba dati na prvom mjestu objašnjenje oporezivanja francuskog teoretičara Paul Leroy Beaulieu koji stoji na stanovištu da porez predstavlja “učešće svakog građanina u državnim teretima svih vrsta na bazi nacionalne solidarnosti”. Prema koncepcijama ekonomskog liberalizma, porezi predstavljaju obavezna davanja bez odgovarajuće protunaknade javno-pravnih tijela u cilju pribavljanja sredstava za pokriće rashoda.
Porez je složena kategorija, jer u sebi sadrži ekonomske, finansijske, socijalne, političke i druge elemente. Proučavajući opravdanost oporezivanja, kao i ciljeve oporezivanja, možemo vidjeti za koje se sve ciljeve upotrebljavaju sredstva prikupljena preko poreza, i na koje se načine to pravda. S tim u vezi postoje izvjesna načela, odnosno principi oporezivanja koji imaju za zadatak da pred poresku vlast, odnosno poreski sistem, postave izvjesne zahtjeve u vezi sa pribavljanjem finansijskih sredstava za finansiranje javnih rashoda. Principe oporezivanja je formulisao i sistematizovao krajem 19. vijeka njemački finansijski pisac Adolf Vagner (Adolph Wagner).
On je poreska načela grupisao u četiri grupe, i to:

• finansijska poreska načela, koja su se sastojala iz izdašnosti i elastičnosti;
• ekonomska načela, koja su se sastojala u pravilnom izboru poreskog izvora i vođenju računa o dejstvima pojedinih poreza;
• socijalna načela koja su obuhvatala opštost i ravnomjernost;
• finansijsko-tehnička načela koja su obuhvatala zakonitost, ugodnost i niske troškove oporezivanja.

Finansijska teorija dogradila je navedena Vagnerova poreska načela, tako da savremeni sistemi počivaju na sljedećim poreskim načelima:

1) finansijsko-političkim,
2) ekonomskim,
3) socijalno-političkim i
4) finansijsko-administrativnim.

SOCIJALNO – POLITIČKA PORESKA NAČELA

Pri utvrđivanju poreske politike vodi se računa da porezi budu pravedni. Pravednim se smatra ono oporezivanje koje je opšte i ravnomerno raspoređeno na sve poreske obveznike, pa se otud socijalno–politička načela pojavljuju u dva oblika:

1. princip općenitosti
2. princip ravnomjernosti

Općenitost poreza podrazumijeva da sva lica moraju sudjelovati u njegovom plaćanju, jer se pretpostavlja da sva lica koriste zajedničke usluge države. Međutim, u suvremenim poreskim sistemima postoje određene poreske olakšice koje se svrstavaju nekoliko grupa:

1. politička (npr. poreza se oslobađaju diplomatska i konzularna predstavništva),
2. ekonomsko–politička (poreza se oslobađaju novoosnovana poduzeća),
3. poresko–tehnička (oslobađaju se javne ustanove koje svoje prihode ostvaruju iz
4. budžeta),
5. financijska (oslobođenje poreza po osnovu kamate od javnog zajma),
6. socijalno–politička (oslobođenje egzistencijalnog minimuma).

Ravnomjernost u oporezivanju predstavlja materijalnu pretpostavku oporezivanja, odnosno prema ekonomskoj snazi obveznika. Prednost pri oporezivanju predviđa da bi porezi trebalo da se plaćaju prema koristi koju poreski obveznici imaju od poreza. Tako bi poreski obveznici trebalo da plaćaju porez u zavisnosti od svoje potražnje, veća potražnja-veći porez i obrnuto.
Ovo je shvaćanje u praksi vrlo teško sprovesti jer je nemoguće mjeriti individualnu potražnju, a na kraju u suprotnosti je sa definicijom poreza prema kojoj porezima nije cilj da budu jednaki koristima koje pojedinac za uzvrat dobiva od države. Mnogo je prihvatljivije drugo shvaćanje prema kome porezi treba da se plaćaju prema mogućnostima plaćanja koje ima poreski obveznik. To znači da isti porez treba da plaćaju poreski obveznici sa istom platežnom moći, to je vodoravna pravednost, kao i da se poreski različito terete obveznici koji imaju različitu platežnu moć, to je vertikalna pravednost.