Solunski front

SOLUNSKI FRONT

Obrazovan 1916. godine na inicijativu zapadnih saveznika u zaleđu solunskog mostobrana, Solunski front je prema njihovoj zamisli trebao da ima pomoćnu, defanzivnu ulogu u odnosu na ostale frontove u Evropi, odnosno, da za sebe veže značajnije neprijateljske snage kako bi na taj način olakšao položaj savezničkim jedinicama na Zapadnom frontu. U takvoj situaciji, prvi ozbiljan pokušaj srpske Vrhovne komande iz oktobra 1917. godine da u vidu memoranduma nametne saveznicima svoju ideju za ofanzivu za koju su objektivno postojali povoljni uslovi, završio je neuspehom. Međutim, kako je zahvaljujući uspešnoj protivofanzivi saveznika na Zapadnom frontu u leto 1918. godine rat ulazio u završnu fazu, saveznički ratni stratezi su zaključili da ni njihove trupe na Solunskom frontu ne mogu biti više pasivne. Postavljanje francuskog generala Franše d’Eperea u junu mesecu za komandanta savezničke vojske kod Soluna trebalo je da najavi zaokret u planovima sila Antante kada je u pitanju sudbina fronta na Balkanu. Ujedno, i srpska inicijativa za ofanzivu ovim je dobila realnu šansu.
U septembru 1918. godine snage Centralnih sila držale su front na liniji: Valona-Ohridsko, Dojransko i Butkovsko jezero, do ušća Strume u Orfanski zaliv. Na ovom  frontu od oko 450 km nalazilo se četrnaest i po pešadijskih divizija sa oko 600.000 uglavnom bugarskih, od toga samo 30.000 nemačkih vojnika. Ne računajući deo fronta od Valone do Ohridskog jezera koji je držao austrougarski 19. korpus, neposredno potčinjen austrougarskoj Vrhovnoj komandi, jezgro nemačko-bugarskih snaga činile su: nemačka 11. armija pod komandom generala Štojbena; bugarska 1. armija, komandant general Nerezov i bugarska 2. armija sa generalom Lukovom na čelu. Ujedno, nemačka 11. i bugarska 1. armija obrazovale su Grupu armija pod komandom nemačkog generala Šolca.
Saveznici su istovremeno imali na raspolaganju oko 619.000 vojnika, u sastavu: 29 pešadijskih i dve konjičke divizije. Od toga francuske trupe su brojale 180.000 vojnika, srpske 140.000, grčke 135.000, engleske 120.000 i albanske trupe 1.000 vojnika. Dodajmo tome i italijanski 16. korpus u Albaniji koji je bio neposredno pod italijanskom Vrhovnom komandom. Uoči ofanzive savezničke snage zauzele su sledeći raspored: deo  fronta od Valone do Ohridskog jezera držao je italijanski 16. korpus; na bitoljskom odseku nalazila se francuska Istočna vojska; dobropoljskom odseku srpska vojska sa šest pešadijskih i jednom konjičkom divizijom, pred ofanzivu ojačana  dvema francuskim divizijama; zapadno od Vardara Grupa divizija generala d’Anselma, dok je deo fronta istočno od Vardara do Orfanskog zaliva posela Engleska vojska generala Milna i grčki korpus pod komandom generala Danglisa. Može se zaključiti da su saveznici imali blagu prednost u ljudstvu, kao i u artiljeriji i avijaciji.
Plan generala d’Eperea da se glavni napad izvede na srpskom delu fronta, na dobropoljskom pravcu, oslanjao se u osnovi na strategijsko iznenađenje neprijatelja. Naime, zbog izrazito planinskog i teško pristupačnog zemljišta, na kome su dominirali masivi Kajmakčalana, Sokola, Dobrog polja, Veternika i Kozjaka, bugarsko komandovanje je ovaj odsek smatralo malo verovatnim za ozbiljniji napad, tako da na njemu nije smenjivalo niti pojačavalo trupe od zime 1916/1917. godine, niti ga je fortifikacijski dovoljno uredilo za odbranu od eventualnog napada. Osim toga, zainteresovanost srpske Vrhovne komande za preduzimanjem odlučne ofanzive, kao i motiv srpskih vojnika i želja za povratkom u otadžbunu, predstavljali su za saveznike prednost koja se u ovakvim uslovima objektivno nije mogla potceniti.
Prema osnovnoj ideji za proboj fronta planirano  je da srpska vojska, ojačana dvema francuskim divizijama, izvede glavni napad u cilju izbijanja u rejon Negotina i Kavadaraca, razdvajanja nemačke 11. i bugarske 1. armije i ugrožavanja vardarske komunikacije. U slučaju uspešnog proboja srpskih armija, tri dana kasnije otpočeo bi, prema planu, napad savezničkih snaga istočno od Vardara na bugarsku 1. armiju, dok je francuska Istočna vojska dobila zadatak da dejstvuje u rejonu Bitolja čak devet dana po otpočinjanju srpske ofanzive. Ovakav manevar bez sumnje bio je smeo i rizičan, jer je na pravcu glavnog udara angažovao svega osam savezničkih divizija (šest srpskih i dve francuske), bez potrebnih rezervi i blagovremenog sadejstva ostalih snaga na frontu, a eventualan neuspeh srpske vojske doveo bi u pitanje celokupnu operaciju saveznika na Solunskom frontu. Zlokobno su zvučale reči načelnika britanskog Generalštaba, generala Robertsona: “Ako srpski napad ne uspe, mi nećemo dopustiti da se pomoću nas popravi stvar!” Dok se čekalo konačno odobrenje savezničkog Ratnog saveta u Parizu za početak ofanzive, srpska Vrhovna komanda je 4. septembra uputila sopstvenu direktivu komandantima 1. i 2. armije za proboj fronta. U saglasnosti sa osnovnom idejom generala D’Eperea, ovom direktivom su bili utvrđeni pravci napada, zone dejstava, način sadejstva, kao i ostala uputstva o radu srpskih divizija pri prodoru u dubinu neprijateljskih položaja