Strategija genetske konzervacije Pančićeve omorike

1.Uvod
1.1.Kulturno-istorijski značaj vrste
Pančićeva omorika (Picea omorika) je najpoznatiji srpski endem, i svrstava se u red ,,živih fosila”. Ovaj tercijarni relikt evropske flore u prošlosti je zauzimao mnogo veća prostranstva, što objašnjava postojanje srodnih vrsta na velikoj geografskoj udaljenosti od Balkana. Srodne vrste nastanjuju prostore Istočne Azije i zapadne delove Severne Amerike. Za otkriče je zaslužan poznati botaničar Josif Pančić, po kome je vrsta i dobila ime. U Republici Srbiji predstavlja simbol planine Tare, a očuvanje ove vrste na njenim prirodnim staništima daje poseban značaj biodiverzitetu naše zemlje. Uživa status ugrožene vrste, kako zbog endemizma, tako i zbog dodatnog uticaja čoveka. Prisutnost Pančićeve omorike na našim prostorima i njena ugroženost predstavljaju glavni razlog odabira ove vrste u cilju izrade strategije
1.1.1.Značaj vrste za ljude
Zbog svojih pozitivnih karakteristika nalazi izuzetnu primenu u hortikulturi. U mnogim zemljama se koristi i kao božićno drvce. Stabla se vade sa korenom, tako da se nakon praznika mogu presaditi u dvorišta. Primenjuje se i kao vetrobranski pojas u zemljama poput Danske i Škotske. Predstavlja vrstu koja po svojim biološkim i ekološkim osobinama ima preduslove za široku upotrebu u ozelenjavanju površina u urbanim sredinama, i to prvenstveno zbog otpornosti na izduvne gasove, dim i prašinu.
1.1.2.Značaj vrste za životnu sredinu
Značaj Pančićeve omorike ogleda se kroz pozitivan uticaj na životnu sredinu, jer kao pionirska vrsta ima sposobnost naseljavanja i obnavljanja narušenih staništa. Kao drvenasta biljka ima značaja u ublažavanju klimatskih promena, apsorbovanjem CO2. Takođe utiče na ublažavanje procesa erozije na strmim staništima.
1.1 Taksonomija vrste
Pančićeva omorika (Picea omorika) spada u Plantae – carstvo biljaka,Pinophyta – razdeo golosemenica, Pinopsida – klasu četinara, Pinales–red Borova, Pinaceae – familiju Borova, Picea – rod Smrča.
CARSTVO Plantae
RAZDEO Pinophyta
KLASA Pinopsida
RED Pinales
FAMILIJA Pinaceae
ROD Picea
VRSTA Picea omorica(Pančić)
Tabela 1. Taksonomija vrste P.omorika
1.2.Morfološke karakteristike vrste
Omorika je četinarsko drvo, čije morfološke karakteristike obuhvataju pravo deblo, koje dostiže visinu od 50m. Krošnja je usko-piramidalna, sa upadljivim izgledom grana. Pri vrhu krošnje grane su kratke i usmerene na gore, u sredini su horizontalne, a u donjem delu viseće sa vrhovima usmerenim na gore. Kora je crvenkasto-smeđe boje, tanka je i puca, a zatim se ljušti u obliku većih ljuspi nepravilnog oblika. Koren je razvijen, razgranat i pretežno plitak. Po nekim naučnicima sadrži žilu srčanicu koja zadire duboko u pukotine krečnjačkih stena, što biljci omogućava održavanje na strmim terenima. Pupoljci su bez prisustva smole, sitni, jajoliki sa ušiljenim krajevima. Iglice (četine) su dužine od 8 do 20mm, sa ispupčenim rebrom na licu i naličju. Zašiljene su, do tupe, i na preseku pljosnate. Sa gornje strane četine su tamno-zelene boje i bez stoma, dok sa donje strane sadrže dve beličaste pruge stominih otvora. U zavisnosti od staništa cveta od aprila do juna meseca. Cvetovi su smešteni pri samom vrhu krošnje. Šišarke su viseće, tamno-ljubičaste boje, dužine oko 5-6cm. Kao zrele otvaraju se krajem septembra. Šišarke ostaju na stablu i nakon ispadanja semena. Seme je dužine oko 2-3mm i sazreva iste godine, u periodu oktobra i novembra. Celokupan morfološki izgled čini ovaj četinar jednim od najlepših svetskih endemita.
1.3.Opšte karakteristike vrste
Pančićeva omorika je otkrivena 1875. godine, na planini Tari, kod sela Zaovine. Pančić je krenuo u potragu za ovom, tada još uvek nepoznatom vrstom četinara, nakon saznanja o reči ,,omorika“ koje se pojavljivalo u Vukovom rečniku i u srpskim narodnim pesmama. Značenje ove reči, potekle iz naroda, ukazivalo je na ,,mor ili omorinu“, odnosno sumornu boju četinarske šume planine Tare.
Sinonimi: Serbian spruce (Srpska smrča), Pinus omorica, Ledena lepotica (Pančić).
2.Horologija
2.1.Rasprostranjenost vrste
Pančićeva omorika je u vreme tercijera naseljavala veoma velika područja. Usled klimatskih promena i nastupanja ledenog doba, ova vrsta svoj areal sužava na veoma usko područje. Zbog duge istorije postojanja ali i sužavanja areala, kao načina borbe za opstanak, svrstava u red paleoendemita (endemoreliktna vrsta). Oblast Balkanskog poluostrva, koju naseljava Pančićeva omorika, naziva se refugijum, odnosno pribežište na kome je ona uspela da preživi u nepovoljnim periodima tokom geološke istorije.