Takse i njihova klasifikacija

Takse i njihova klasifikacija
1. Takse i njihova klasifikacija
Prikupljajući materijale i literaturu za izradu seminarskog rada, shvatila sam da je znanje o ovim oblicima finansijskih instrumenata, vrlo oskudno: sami termini bili su mi poznati, ali pojedine njihove osnovne karakteristike i značaj u finansiranju javnih potreba bili su mi nepoznati . Kao i većini ljudi, bilo mi je sasvim normalno da pri zahtevu za izradu pojedinih dokumenata platimo određenu naknadu, a da se pri tom nismo zapitali zašto je to tako.
Moje mišljenje je da su naši građani uopšte, premalo upućeni u funkcionisanje celokupnog poreznog sistema: pomirili su se sa činjenicom da poreze i takse kao najvažniji fiskalitet, moraju plaćati, jer “Sami čisti ludak može verovati da bi jedna normalna država i dan danas mogla funkcionisati bez poreza” . Trebalo bi ih više zanimati kako država raspoređuje prikupljena sredstva od različitih taksi i naknada, a ne bez razmišljanja uplaćivati potrebno i žaliti se poznatom rečenicom kako ih država samo pljačka.

2. TAKSE – POJAM, KARAKTERISTIKE, VISINE I
NAPLATA
2.1. RAZVOJ, POJAM I KARAKTERISTIKE TAKSA

Takse su kao oblik prikupljanja prihoda države poznate već i u robovlasničkim (npr. u Rimu, Atini i drugim), antičkim, kao i u feudalnim državama. Tako su se u mnogim robovlasničkim državama naplaćivale sudske takse, takse za pristup hramovima gde se prinosila žrtva bogovima, takse za upotrebu vode i sl. Plaćanje taksi u feudalnoj državi i opseg obaveze zavisio je od same snage vladara. Takse su se naplaćivale za usluge koje su državni organi činili fizičkim osobama, građanima. Iznos ubran kao taksa, u pravilu je bio prihod onog državnog službenika koji je građaninu izvršio traženu uslugu. Tako se javio i naziv za tu vrstu taksi: činovnička ili službenička taksa. Država, odnosno vladar, ostvarivali su značajne prihode prodajom činovničkih ili drugih mesta, a visina naknade za to mesto utvrđivala se zavisno od očekivane koristi koju je pojedino mesto (položaj) imalo za osobu koja je od države (vladara) to mesto kupila.
Međutim, kapitalističke, socijalističke i postsocijalističke države sve više napuštaju takse i zamenjuju ih porezima. Osnovni razlog navedene pojave leži, po mišljenju mnogih teoretičara, u neelastičnoj i izraženoj neizdašnosti taksa kao javnih prihoda. Naime, iskustvo je nedvosmisleno pokazalo da su porezi daleko izdašniji i sposobniji da se prilagode konjukturnim privrednim kretanjima
Tzv. činovničke takse zamenile su takse koje su postale prihod državnog proračuna i one su stvorile uslove za razvoj dobro organizovane, nezavisne i nekorumpirane uprave i sudstva jedne države. Danas je taksena obveza povezana sa razvojem državne uprave.
Povećanjem kruga poreskih obveznika, broja poreskih oblika i poreskog tereta, udeo prihoda naplatom taksi u ukupnim prihodima države sve se više smanjuje.
“Takse su javni prihodi koje država i njeni organi primaju kao protivnaknadu od pojedinaca i grupa za učinjene usluge svojih organa i ustanova.”
U finansijskoj teoriji pod taksama se podrazumevaju prihodi koji predstavljaju novčani ekvivalent za usluge koje čine javni organ ili druga javna – pravna tela fizičkim ili pravnim licima.
Taksa je poreski prihod koji se naplaćuje, ne da pokrije opšte državne rashode, nego da posluži da se podmire troškovi prouzrokovani radnjom javnih organa prilikom pružanja konkretnih usluga zainteresovanoj strani.
Iako u različitim poreskim sastavima postoje različiti principi prikupljanja te vrste javnih prihoda, neke zajedničke karakteristike koje javni prihod mora imati da bi se nazivao taksom su:

• takse su protivnaknada za uslugu koju država čini obvezniku, što znači da obveznik plaća taksu samo ako je zatražio neku intektualnu (apstraktnu, nematerijalnu) uslugu (bilo da je ona slobodno izabrana od obveznika ili mu je nametnuta propisima nadležnog tela);
• pri plaćanju takse primjenjuje se teritorijalno načelo, što znači da obaveza plaćanja nije ograničena samo na državljane zemlje koja uvodi tu obvezu;
• u plaćanju takse prisutan je element prisile, jer je obvezu i visinu plaćanja te obveze utvrdio državni organ, jer se neka prava ili činidbe mogu ostvariti samo nakon što obveznik pokrene propisani postupak i što će se nepodmirena obaveza naplatiti prisilno.
Međutim za razliku od poreza, koji predstavljaju obavezna davanja «koja država ubira silom svog fiskalnog suvereniteta», prilikom plaćanja taksi, osoba slobodno odlučuje koju će uslugu i za koju vrednost traži. Kod poreza ne postoji direktna protivnaknada, s obzirom na to da služe za finansiranje opštih potreba. Istina, postoje takve specifične takse koje se moraju platiti, mada se ne želi koristiti usluga, npr. takse koje se plaćaju pri korišćenju puteva ( drumarina, putarina i sl.). Zato se slobodno može reći da takse karakteriše i dobrovoljnost