Uspostavljanje monitoringa poplavnih autohtonih šumskih ekosistema

Monitoring

Monitoring sistem u slobodnom prevodu mogli bismo da označimo kao sistem opominjanja ili kontrole.,,Montoring sistem je organizacija posebnog informacionog sistema za praćenje i analizu životne sredine, pre svega u pogledu zagađivanja i efekata zagađivanja u biosferi”, kako to Izrael kaže.

Monitoring uključuje:

1. Praćenje faktora koji deluju na životnu sredinu i stanje;
2. Procenu stvarnog stanja životne sredine;
3. Prognozu stanja životne sredine.

Monitoring sistem je jedan od osnovnih uslova za praćenje stanja i upravljanja kvalitetom životne sredine, preko organizovanja posebnog nadzornog sistema. Pri uspostavljanju monitoring sistema neophodno je utvrditi parametere koje treba pratiti, mesta na kojima će se uzimati uzorci, učestalost uzimanja uzoraka i dr.

Biološki monitoring

Biološki monitoring (biomonitoring) predstavlja istraživanja živih organizama na nivou ćelije, tkiva, organa, jedinke, populacije, ekosistema, kako bi se utvrdio stepen zagađenja životne sredine. Praćenje promena bioloških parametara u prostoru omogućavaju biomonitoring sistemi organizovani oko GIS-a(Geografskog Informacionog sistema). Podaci prikupljeni sa različitih lokacija unose se u centralnu bazu podataka i prikazuju na kartama. Zbog sposobnosti GIS-a da vrši prostorne analize, moguće je poređenje karata i istraživanje odnosa među parametrima.
Prednost biomonitoring sistema u odnosu na druge fizičke i hemijske analize su sledeće:

• Daju kumulativnu sliku zagađenja i po vrstama zagađujućih supstanci i po vremenskom variranju njihove koncentracije,
• Omogućavaju dobijanje podataka o homeostatskim mehanizmima organizama, što olakšava nalaženje puteva za smanjenje štetnih efekata zagađenja,
• Jeftiniji su od drugih tipova monitoringa.

Hemijskom analizom se utvrđuje trenutno prisustvo konkretnih polutanata i njihov pojedinačni uticaj na živa bića. Značaj biomonitoringa je veliki, jer daje realnu sliku stanja u dužem vremenskom periodu, daje informacije o ukupnom ili kumulativnom uticaju svih zagađujućih supstanci, o poremećajima u okolini, o ekološkim promenama na većoj skali. Osnovni cilj biomonitoringa je da deluje kao sistem ranog upozorenja koji signalizira moguće poremećaje. Rezultati se mogu koristiti za postavljanje standarda kvaliteta i pružanje podataka za reviziju postojećeg mehanizma. Biomonitoring može služiti kao naučna osnova za ispunjenje pravnih zahteva za zaštitu i racionalno korišćenje okoline.
U zavisnosti od nivoa zagađenja i njegovog delovanja na organizme, biološki monitoring sistem može da uključi merenja na različitim nivoima organizacije:

• Istraživanja biohemijskih izmena u okviru pojedinih ćelija i ćelijskih organela kod nižih organizama,
• Istraživanja biohemijskih izmena u okviru pojedinih tkiva, organa ili organskih sistema viših organizama,
• Istraživanje različitih fizioloških parametara kod individualnih određenih vrsta,
• Merenje promena u funkciji određenih delova ekosistema,
• Distribucija populacija određenih vrsta,
• Istraživanje promena na nivou pojedinih delova ekosistema,
• Promene u ekosistemima kao celini,
• Promene na nivou pojedinačnih bioma,
• Promene na nivou cele biosfere.

Dvema grupama organizama se u okviru biološkog monitoring posvećuje posebna pažnja. To su:

1. Cilj-organizmi (njihova zaštita je predmet naše pažnje),

2. Indikator-organizmi (oni su posebno osetljivi, u poređenju sa cilj-organizmima, na dejstvo nekog zagađujućeg agensa).

3. Uvodne napomene o prirodnim vrednostima Vojvodine i biomonitoringu

Današnji izgled i stanje biološke raznovrsnosti u AP Vojvodini rezultat su prirodno – istorijskih i ekoloških faktora, koji se ogledaju u geografskom položaju, klimi, orografiji, edafskim, biotičkim faktorima, kao i sve izraženijem uticaju čoveka. Vojvodina se prostire u jugoistočnom delu Karpatskog basena, na obodu Panonske nizije, u severnom delu Republike Srbije. Pripada panonskom biogeografskom regionu a predstavlja sekundarnu šumsko – stepsku oblast gde su stepe klimatogene, a šume hidrološki ili reljefno uslovljene. Karakteriše je agrokulurni predeo u kome se poput ostrva nalaze izolovani ostaci prirodnih staništa koja su izložena sve većoj fragmentaciji. Ovde se nalaze očuvane prirodne i predeone celine, jedinstvene u tom delu Evrope, kao što su Deliblatska peščara, Fruška gora i Vršačke planine. Na najnižim terenima očuvana su plavna područja reka: Dunav, Sava, Tisa, Begej, Tamiš, Karaš, Nera i Bosut. Tu su prostrana stepska područja u srednjem i severnom Banatu, kao i lesni kompleksi uz Tisu i Dunav. Posebno treba navesti očuvane slatine Banata, jedinstvena i specifična staništa koja su prioritetna za zaštiti na međunarodnom i nacionalnom nivou, kao što su Slano kopovo, Banja Rusanda i Okanj bara. U okviru Panonskog biogeograskog regiona , u skladu sa Annex I Direktive 92/43 EEC (Habitat Direcive), prioritetni tipovi staništa su panonske lesne stepske livade, panonske slane stepe i slane močvare, panonske dine, koje su još uvek zastupljene kod nas. Zahvaljujući ovakvom bogatstvu različitih tipova staništa područje Vojvodine odlikuje bogat i specifičan specijski i ekositemski biodiverzitet. Osobenost svakoj flori i fauni daje prisustvo endemskih, reliktnih, ali i retkih i ugroženih vrsta. Pod zaštitom se nalazi manje od 5 % površine Vojvodine.
Očuvanje preostalih prirodnih vrednosti Vojvodine, uz održivo korišćenje obnovljivih prirodnih resursa, predstavlja dugoročni cilj zaštite prirode, za čiju je realizaciju potreban monitoring sistem na svim nivoima. Pri tome treba imati u vidu da monitoring najbolje oslikava stanje i promene u vremenu i prostoru i tako obezbeđuje mogućnost adekvatnog i pravo vremenog reagovanja, primenom aktivnih mera zaštite.