Uticaj pesticida na okolinu

UVOD

Pesticidi su nastali kao potreba za većom količinom zdrave hrane i potrebe da se iskorijene mnoge bolesti u kojima štetočine imaju ulogu prenosioca. Koriste se u poljoprivredi i šumarstvu (90%), a znatno manje u veterinarstvu i zdravstvu. Za razliku od većine zagađujućih materija koje se u radnu  i životnu sredinuunose bez određenog cilja, osim ako se ciljem ne smatra oslobađanje od nepotrebnih otpadnih materija, pesticidi se unose sa namjerom da pomognu čovjeku, povećanjem prinosa u poljoprivredi, voćarstvu, vinogradarstvu i šumarstvu suzbijanjem štetnih mikroorganizama. Uticaj pesticida na biocenoze je veoma složen i raznovrstan, a u ovom radu razmatraju se uticajni faktori na okolinu, ljudsko zdravlje, te pronalaženje adekvatnih mjera prevencije, hemijske zaštite i otklanjanja posljedica u sklopu remedijacije.
U svakoj biocenozi polaznu grupu predstavaljaju fitofage, tj. organizmi koji se hrane biljkama. Prisutna su eksplozivna razmnožavanja štetočina za čije je uništavanje neophodno primijeniti pesticide. Sistematska primjena pesticida predstavlja neposredno dejstvo na biocenozu i vodi do djelimičnog uništavanja korisnih insekata, odnosno oprašivača, mrava, negativno djeluju na ribe, beskičmenjake i ptice, a efekti dejstva zapažaju se na životinjama i kod čovjeka. S druge strane, smanjivanje ili prestanak upotrebe pesticida može dovesti do naglog razmnožavanja onih štetočina, koje su se duže vrijeme nalazile pod njihovim dejstvom ali su uspjele da prežive.
Značajnija narušavanja u biocenozama registruju se pri sistematskoj primjeni visokotoksičnih pesticida, uglavnom organohlornih jedinjenja. Ovi preparati se slabo razlažu u vodi i zemljištu posjeduju sposobnost akumulacije u organizmima biljaka i životinja, pa njihova dugotrajna primjena u neograničenim količinama ispoljava značajna dejstva na biocenoze. Veliku opasnost predstavalja prisustvo pesticida u lancu ishrane. Brojni su podaci o djelovanju na ptice, posebno one vrste koje se hrane ribom i ptice grabljivice, tj. one vrste koje se nalaze na kraju lanca ishrane. Uništavanje korisnih insekata je najzapaženije pri upotrebni insekticida u šumama i voćnjacima, koji igraju značajnu ulogu u regulisanju štetočina.
Veliki uticaj na posljedice primjene pesticida ima i vrijeme upotrebe. Rana obrada šuma, prije formiranja travnatog pokrivača, znatno smanjuje opasnost po etnosmofage. Veliki značaj pripada i ostacima pesticida u šumama poslije obrade određenim preparatima a ostaci mogu u dugom vremenskom periodu ispoljavati štetno dejstvo na biocenozu. Kod proljećnih obrada voćnjaka uništavaju se štetočine koje prezimljavaju na biljkama, dok se štetno dejstvo na korisne insekete ne ispoljava, pošto se oni u to vrijeme nalaze u zemljištu.

 
PESTICIDI, KARAKTERISTIKE I PODJELA

Najveći dio pesticida, tj. herbicida, rodenticida, akaricida, insekticida i fungicida završava u zemljištu, tako da je ono primarni recipijent, a čestim ponavaljanjem primjene ono može postati i izvor pesticida. Pri dospijevanju u zemljište pesticidi podliježu kvantitativnim i kvalitativnim promjenama, koje su rezultat dejstva niza vrlo složenih biohemijskih, hemijskih i fizičkih procesa, i to: premiještanje pesticida kroz slojeve zemljišta, sorpcija i isparavanje, fotohemijska, mikrobiološka i hemijska degradacija i usvajanje u biljkama ili mikroorganizmima.
Brojna istraživanja pokazuju da se u površinskom dijelu zemljišta do 20 cm dubine, zadržava preko 90% od primijenjene količine pesticida. Najvažniji proces u okviru distribucije pesticida je sorpcija. Zahvaljujući njoj u površinskom dijelu zemljišta do 30 cm dubine, zadržava se oko 82% svih ispitivanih pesticida. Degradacija pesticida protiče pod uticajem spoljašnjih faktora, tj. sunčeve svjetlosti, vlažnosti, toplote i vjetra, zatim pod uticajem spoljašnjih faktora, odnosno aktivnosti mikroflore i pedofaune, kao i usvajanjem pesticida od strane biljaka. Mikrobiološke aktivnosti se smatraju najvažnijim u eliminaciji pesticida iz zemljišne sredine.
Upotreba pesticida nastavlja progresivno da raste ukazujući na to da proizvođači smatraju pesticide efikasnim i jeftinim, naročito tamo gdje je za zaštitu bilja potrebno mnogo skupe radne snage. Međutim, ovako široka i neracionalna upotreba pesticida izaziva zabrinutost za zdravlje ljudi i postavlja se pitanje njihove racionalne primjene.
Postoje klasifikacijepesticida na osnovu
•    objekta njihovog dejstva
•    prema načinu ulaska u organizam
•    prema dejstvu u organizmu na osnovu toksičnosti i
•    prema hemijskom sastavu
Na osnovu objekta djelovanja nastala je uobičajena podjela na inekticide, akaricide, baktericide, virocide, fungicide, herbicide i zoocide.
Prema načinu prodiranja i dejstvu pesticidi se dijele na kontaktne (uništavaju štetočine dodirom), digestivne (prodiru preko želudačno-crijevnog trakta) i sistemske (pogađaju ili uništavaju štetočinu preko nekog od njegovih sistema). Na isti način se herbicidi dijele na kontaktne, sistemske, orenske i sjemenske.