Valdorfski didakticki koncept

UVOD
Prvu Valdorfsku školu osnovao je Rudolf Štajner u Stutgartu godine 1919. Te je godine Štajner, pomognut sredstvima Tvornice cigareta Waldorf-Astoria, odnosno njezina vlasnika Emila Molta, osnovao školu za decu radnika te tvornice. Budući da je to bilo vreme punog zamaha tzv. “reformne pedagogije”, posebno pokreta radne škole (G. Kerchengsteiner, H. Gauding), ni taj model rada nisu mimoišle dominantne pedagoške ideje toga vremena: novi pristupi aktivnostima učenika, novo shvatanje nastavnog plana i programa, preispitivanje modela vrednovanja rada učenika, te humanizovanje vaspitne komunikacije potaknuto idejama pedocentrizma (E. Keu) (Matijević, 2001:56).
Statistika Valdorfskih škola menja se iz godine u godinu. Godine 1983. delovalo je u Nemačkoj 80 valdorfskih škola s 37.000 učenika. Već godine 1987. ima takvih škola 99, a polazi ih oko 44.000 učenika (Glockler/Goebel, 1989:21). Prema novijim podacima (2001.), valdorfske škole deluju danas u više od trideset evropskih i izvanevropskih država, a ima ih više od 650 (u Nemačkoj 180 škola sa 71.000 učenika). Nakon raspada istočnoevropskog bloka otvarane su valdorfske škole u Rusiji, Poljskoj, Rumuniji, Češkoj Republici, Mađarskoj itd. U Sloveniji je prva valdorfska škola otvorena 1992., a u Hrvatskoj 1993. godine (Matijević, 2001:56).
Tvorac Valdorfske pedagogije je Austrijanac Rudolf Štajner (1861 – 1925), koji ju je zasnovao na antropozofiji, mističnom učenju koje teži da ljude nauči „gledanju duhovnim očima“, odnosno, neposrednom opažanju putem kojeg se istovremeno opšti sa „višim svetovima“. Put do njih ima tri stepena: „pripremu“, „prosvetlenje“ i „posvećenje“. On pokušava da integriše duhovni i naučni pogled na svet, a vaspitni mu je ideal da odneguje ljudska bića sposobna da stvore pravedno i miroljubivo društvo. Zalagao se za koedukaciju, primanje sve dece u ustanove koje je osnovao, bez obzira na njihovo poreklo i to – bez ikakvog prijemnog ispita. Obrazovanje, po njemu, treba da bude celovito, obuhvatajući sve uzraste, od predškolskog do visokog obrazovanja, i nezavisno od eksterne kontrole. Danas u svetu ima preko 800 valdorfskih škola u 40 zemalja, kao i instituta u kojima se obrazuje nastavni kadar (Kamenov, 1983:150).
1. Rudolf Štajner i suština valdorfskog didaktičkog koncepta
Nije moguće govoriti o valdorfskoj pedagogiji i valdorfskim školama bez spominjanja antropozofije i Rudolfa Štajnera, jer filozofsko utemeljenje valdorfske pedagogije nalazi se u antropozofiji, čijim se osnivačem smatra Rudolf Štajner (1861.-1925.) (Matijević, 2001:56).
Zbog grandioznosti i svestranosti njegovog dela biografija Rudolfa Štajnera objavljena je u svim većim svetskim enciklopedijama (opširnije kod: Hemleben, 1978.). Tamo stoji da je rođen godine 1861. u mestu Kraljevec u Međimurju (današnja Hrvatska, a u ono vreme Austro-Ugarska). Taj doktor filozofije bavio se pisanjem drama, zatim filozofskih i pedagoških rasprava, projektovanjem zgrada, te prosvećivanjem naroda. Osim antropozofije, uz ime Rudolfa Štajnera vezana je i inauguracija nove umetnosti pokreta – euritmije, osnivanje valdorfske pedagogije i valdorfskih škola, te primena antropozofije u medicini i proizvodnji zdrave hrane. Ovde je za nas posebno važno da upoznamo značenje njegovog antropozofskog učenja i implikacije na valdorfsku pedagogiju (Matijević, 2001:57).
Svestranost i temeljitost njegovog učenja lakše ćemo razumeti ako se podsetimo da je Štajner studirao matematiku i prirodne nauke u Beču, prateći istodobno predavanja iz filozofije, istorije i literature. Posebno je temeljito studirao Getea. Na Štajnera je vidan uticaj imalo Geteovo učenje o bojama (vidi: Gethe, 1979.). Doktorat iz područja filozofije (filozofije slobode) stekao je u Rostocku godine 1892. Veći deo svoga radnog veka posvetio je izdavačkoj delatnosti, antropozofskom društvu i pedagogiji. Pedagoški rad se posebno ogledao u predavanjima i kursevima koje je organizovao po celoj srednjoj i zapadnoj Evropi — a svakako treba spomenuti da je pet godina radio kao privatni učitelj u jednoj bečkoj porodici (1884.-1890.) — zatim predavanjima na “Školi za obrazovanje radnika” u Berlinu (1899.-1904.), te u utemeljenju i rukovođenju Slobodnom valdorfskom školom u Stutgartu (1919.-1925.) (Matijević, 2001:57).
Posebna izdavačka kuća „Rudolf Steiner Verlag” (Dornach, Švajcarska) izdala je oko 45 knjiga njegovih dela. Iz toga grandioznog opusa posebno se kao značajna izdvajaju ova dela: Osnovne crte teorije spoznaje Geteova pogleda na svet (1886.), Filozofija slobode: Osnove jednog modernog pogleda na svet (1894.), Teozofija (1904.), Kako se stiču saznanja viših svetova (1904.), te Tajna nauka u osnovama (1910.). Ta su Štajnerova dela prevođena kod nas već i pre Drugog svetskog rata, a u novije vreme se za te radove pokazuje povećan interes (Matijević, 2001:57).
Rudolf Štajner je verovao u jedinstvo intelekta, duše i tela, smatrajući da je uloga vaspitanja uspostavljanje ravnoteže između mišljenja, volje i osećanja. U njegovoj teoriji dečjeg razvoja zapažaju se tri ciklusa od po sedam godina, od kojih svaki ima posebne potrebe u pogledu učenja, shvaćenog kao rastuća spirala. Pre sedme godine deca uče putem imitacije i delovanja. Igra mašte se smatra za najvažnije „delo“ malog deteta i aktivnost putem koje se ono razvija fizički, intelektualno i emocionalno. Vaspitanjem se kod dece podstiče isprobavanje telesnih mogućnosti, konstruktorska i stvaralačka igra, govor, pripovedačka sposobnost i pevanje. Svakog prepodneva ona mogu da se bave takvim aktivnostima kao što je pevanje, slikanje vodenim bojama i voštanim bojicama, kuvanje, slušanje priče ispričane uz pomoć lutaka, posle čega se šetaju u prirodi, rade u bašti, grade od drvenih kocaka ili prave kućice od stalaka i zastora. Kroz te aktivnosti deca bivaju vrlo angažovana i razvijaju koncentraciju i motivaciju. Značajan deo prepodneva se provodi u igrama mašte, vodeći računa da se one ne prekidaju. Naglašava se značaj uspostavljanja „ritma“ i ravnoteže između živahne i opuštajuće igre, zbog čega vaspitači prate ciklične rasporede godišnjih, nedeljnih i dnevnih aktivnosti, u koje su uključene svečanosti i ishrana dece. (Kamenov, 1983:150).