Velike sile i Jugoslavija

VELIKE SILE I JUGOSLAVIJA (25—27. mart 1941)

Opkoljavanje Jugoslavije započelo je anšlusom, kada je za suseda na Karavankama Jugoslavija dobila Nemačku, a nasta-vilo se italijanskom okupacijom Albanije aprila 1939. godine. Pristupom Rumunije, Mađarske i Bugarske Trojnom paktu i ulaskom nemačke armije u te zemlje u vremenu od novembra 1940. do marta 1941, Kraljevina Jugoslavija se duž svih svojih granica praktično našla stegnuta kleštima fašističkih sila, izuzimajući južnu granicu prema Grčkoj; tu zemlju je oktobra 1940. napala Italija. Zapadni istoričari duhovito primećuju da je Hitler u Balkanu video „magacin i čekaonicu”, a ne ratno poprište Vermahta. Suprotno Hitleru, Musolini nije odoleo da u ranu jesen 1940. ne napadne Grčku, kao što je aprila 1939. izvršio invaziju na malu i nenaoružanu Albaniju. Piter Kalvo-korezi Musolinijev napad na Grčku tumači kao „nekoordinirani refleks saveznika”, zapravo kao pokušaj da „jedna drugora-zredna sila uspostavi paritet sa neuporedivo moćnijom silom, napadajući jednu trećerazrednu”.

Italijanskim posedanjem Albanije Jugoslavija nije dobila na svojoj crnogorskoj, kosovsko- metohijskoj i makedonskoj granici samo potencijalnog agresora već i silu koja je duž te granice nadahnjivala antijugoslovensku aktivnost albanskih separati-sta. Italijanska obaveštajna služba, odranije aktivna među hrvatskim separatistima, razgranjavala je svoje mreže među kosovskim i crnogorskim nacionalistima, a iz redova političke emigracije s Kosova („Kosovari”) ubacivane su „kačačke bande”, otkrivajući namere Italije da sprovede akcije širih razmera, da pokrene teritorijalna pitanja („južnih krajeva”) ili da izazove „oružani obračun”. Na ofanzivni karakter italijan-ske politike prema Jugoslaviji s albanske strane ukazivala je i ubrzana izgradnja puteva prema jugoslovenskoj granici.

VELIKE SILE I JUGOSLAVIJA / 2 5 – 2 7 MART 1941 / «50 1

Dolaskom germanofilske vlade Bogdana Filova, maja 1940, sve više su se budila prigušena revizionistička raspoloženja u Bugarskoj u vezi s jugoslovenskom teritorijom, nezavisno od javnih izjava. Aleksandar Cankov je marta 1940. isticao da Bugarska neće voditi rat za Makedoniju, ali je s govornice Sobranja istovremeno poručivao da se „častan Bugarin” neće odreći svoje „rođene braće” u Makedoniji. Pretenzije na Make-doniju obrazlagane su širenjem „životnog prostora” i istorij-skim pravima. Legalne organizacije makedonske emigracije, probugarske orijentacije, pozivale su velike sile da prilikom krojenja nove karte Evrope primene isključivo nacionalno načelo i da samo „jasnu formirane nacije” imaju pravo na državnu teritoriju. Otuda i njihovi zahtevi da se traži prisajedi-njenje Makedonije „majci otadžbini Bugarskoj i njenoj celokup-nosti”. Revizionističke težnje uvijane su u sentimentalno i pseudoistorijsko ruho. Podrška koju je Berlin davao Sofiji postajala je sve više barometar ponašanja bugarske vlade, a makedonske emigrantske organizacije predstavljale su neslu-žbeni oblik podgrejavanja pretenzija na delove Jugoslavije, kakve zvanični politički centri još nisu mogli javno da ispolje. Te organizacije su „bugarskim zemljama” smatrale sve one teritorije koje su uoči 1878. i 1912. bile naseljene Bugarima, i priznavale su granice određene Poslaničkom konferencijom u Carigradu u toku 1876/1877, Sanstfanskim ugovorom i savez-nim ugovorom između Nemačke i Bugarske. „Bugarski Make-donci” su računali na ujedinjenje Bugara od Crnog mora do Ohridskog jezera i od Dunava do Belog mora. Za „makedonska bratstva” u Bugarskoj makedonski Ilinden je bio bugarski praznik. Omladinska grupa svebugarskog saveza „Otec Pajsije” kartografski je izražavala megalomanski nacionalizam, koji je u „porobljene bugarske zemlje” računao, sem Trakije i Dobrudže, i „zapadne pokrajine” — Makedoniju i Pomoravlje.

Za bugarsko opredeljenje je od polovine 1940. bio presudan poraz Francuske i shvatanje da je Nemačka postala gospodar situacije u Evropi. Bugarska vlada je od polovine te godine počela da ispoljava privrženost politici sila osovine, gotovo bez ikakvih rezervi, ako izuzmemo težnju da se sačuvaju korektni odnosi sa Sovjetskim Savezom. Nagli obrt bugarske politike posle sloma Francuske usledio je kao izraz uverenja njenih vladajućih krugova da će Nemačka i Italija pomoći bugarski revizionizam u najširim razmerama.