Amortizeri

1.    Uvod
Pod sistemom oslanjanja se podrazumjevaju mehanizmi i elementi koji imaju zadatak da sve reaktivne sile i momente koji se pojavljuju između točkova i tla u raznim uslovima kretanja prenesu na ram ili karoseriju uz što je moguće veće ublažavanje udarnih opterećenja, kao i obezbjeđenje potrebne stabilnosti vozila posebno pri kretanju u krivinama. Sistem oslanjanja u opštem slučaju predstavlja jedan vrlo složen sistem koji se sastoji iz četiri posebna sistema ili mehanizma i to:

•      elementi za vođenje;
•      elastični oslonci (elastični elementi),
•      elementi za prigušenje oscilovanja i
•      stabilizatori.

Elementi za vođenje imaju zadatak da obezbjede što povoljnije relativno pomjeranje u odnosu na okvir ili karoseriju vozila. Elementi za vođenje morajuda obezbjede i prenošenje horizontalnih reaktivnih sila i reaktivnih momenata sa samog točka na okvir, odnosno karoseriju vozila.
Elastični oslonci (elastični elementi) u suštini imaju zadatak da prenesu na ram ili karoseriju vertikalne reaktivne sile, ustvari, njihov suštinski zadatak je da pri prenošenju ovih vertikalnih sila obezbjede njihovo što veće ublažavanje, odnosno da se ostvari što veće smanjivanje veličina udarnih opterećenja.
Elementi za prigušivanje imaju osnovni zadatak da prigušuju oscilacije elastičnih oslonacakao i smanjivanje udarnih opterećenja.
Stabilizatori na drumskim prevoznim sredstvima, pored prethodno definisanih mehanizama i elemenata sistema oslanjanja, ponekad se sreću i neki posebni elementi koji imaju za cilj obezbjeđenje što veće stabilnosti vozila, pri njegovom kretanju u krivini.
Kod određenog broja sistema oslanjanja jedan elastični element može da ispuni funkciju i elementa za vođenje i elementa za prigušenje oscilovanja. Tako, npr. kod velikog broja teretnih vozila uzdužni lisnati gibnjevi, pored svoje funkcije elastičnog elementa, određuju kinematiku točkova, primaju sve vidove opterećenja i prigušuju oscilovanje usljed trenja između listova gibnja.
Kod određenog broja sistema oslanjanja sva tri podsistema su izvedena odvojeno: elastični elementi – u vidu opruga, elementi za vođenje – u vidu poluga, oslonaca i zglobova, a elementi za prigušenje oscilovanja – u vidu amortizera.

2.Elementi za prigušenje oscilovanja
Zbog postojanja elastičnih elemenata u sistemu oslanjanja se javljaju oscilacije čak i prilikom kretanja po najkavalitetnijim putevima. Kako su pojave oscilovanja neprijatne za vozača i putnike a takođe loše utiču i na stabilnost tereta mora se vršiti njihovo brzo prigušenje ne samo iz razloga navedenih gore nego i zbog sprečavanja pojave rezonancije. Ovo prigušenje vrše elementi za prigušenje ili amortizeri.
Amortizer služi za brzo prigušivanje oscilovanja vozila i sprečavanje pojave rezonancije koja se može pojaviti ukoliko se oscilacije brzo ne priguše. Prigušenje oscilovanja karoserije i osovine vozila, koje se javlja pri kretanju po neravnom putu, vrši se pod uticajem sila otpora u sistemu oslanjanja. Sile otpora su: trenje u elastičnom elementu i elementu za vođenje, a takođe i sila otpora koju pruža amortizer. U današnje vrijeme na vozilima se primjenjuju isključivo hidraulični amortizeri, i to:

•      amortizeri sa polugom i
•      teleskopski amortizeri.

Amortizeri sa polugom rade na taj način da se prilikom nailaska točka na neravninu primijeni uzajamni odnos između rama na kome je pričvršćen amortizer i osovine za koju je vezana poluga . Pri pomjeranju poluge hidraulično ulje u amortizeru prelazi iz jednog prostora u drugi. Povratkom poluge nadolje, ulje se potiskuje nazad, ali sada kroz prigušni ventil, i na taj način stvara silu koja sesuprotstavlja daljnjem oscilovanju.