Anestezija

Ona predstavlja neosetljivost organizma u celini sa potpunim gubitkom svesti. To je stručno izazvana, relativno bezbedna, kontrolisana i reverzibilna depresija CNS-a. Njene odlike su:

• Gubitak svesti, specifičan dubok san (narkoza)
• Analgezija
• Mišićna relaksacija (mlitavost)

Danas se veoma retko koristi samo jedan anestetik za sve efekte opšte anestezije, pa se najviše primenjuje tzv. balansirana anestezija. U njoj se anestetici (intravenski i inhalacioni) koriste za postizanje i održavanje narkoze, opijatni analgetici za analgeziju, mišićni paralizatori (relaksanti) za mišićnu relaksaciju, a sve to uz primenu veštačke, obično mehaničke ventilacije pluća.
Gubitak svesti prilikom opšte anestezije nastaje usled specifične niskohodne (descedentne) paradoksalne depresije CNS-a. Descedentna je zato što depresija prvo zahvata koru CNS-a kao filogenski najmlađi deo, potom bazalne ganglije i mali mozak, i na kraju kičmenu moždinu. Depresija je paradoksalna, jer su njome preskočeni medularni centri. Ovo ‚‚preskakanje‚‚ je i omogućilo nastanak opšte anestezije. Eventualna depresija u produženoj moždini je neželjena i opasna komplikacija koju treba izbeći adekvatnim doziranjem, a ako se ipak desi – treba je na vreme prepoznati i energično lečiti.
Anestetički ‚‚san‚‚ pri opštoj anesteziji nije običan san. Bolesnik iz njega ne može da se probudi ni primenom jakih draži.
Prema vrsti korišćenih anestetika i putevima njihovih davanja, opšta anestezija se deli na inhalatornu i intravensku. Upotreba samo jedne vrste anestetika za sve efekte opšte anestezije je napuštena zato što su doze za dobijanje relaksacije mišića bile bliske dozama kojima se izaziva opasna kardiocirkulatorna i respiratorna depresija.

 Stadijumi opšte anestezije

Zavisno od jačine i mesta depresije CNS-a, javljaju se i znaci koji pokazuju stepen postignute dubine anestezije. Guedell je 1920. god. Ustanovio ove znake i četiri stadijuma opšte anestezije. Ovi stadijumi odgovaraju inhalacionoj etarskoj anesteziji, koja se danas izuzetno retko koristi. Iako drugi opšti anestetici (barburati i dr.), koji se danas primenjuju, dovode do brzog i neprimetnog smenjivanja stadijuma, ova podela i dalje ostaje veoma korisna za procenu dubine anestezije.

I stadijum – uvod ili analgezija – indukcija počinje primenom anestetika, a završava se gubitkom svesti. Pri kraju ovog stadijuma gubi se refleks trepavica (cilijarni refleks), a većina bolesnika ima analgeziju u kojoj je moguće uraditi manje bolne kratkotrajne operacije. Disanje je spontano.

II stadijum – delirijum – ekscitacija nastaje zbog gubitka kortikalne inhibicije i dominacije subkortikalnih struktura. Mišićni tonus je pojačan kao i nevoljni pokreti (bacakanje i trzanje). Bolesnik je tahikardičan i hipertenzivan, sklon je povraćanju, laringo i bronhospazmu i srčanim aritmijama, a diše neregularno i ubrzano. Ovaj opasni stadijum treba što pre da prođe i on se savremenim i.v. anesteticima danas potpuno preskače, a u inhalacionoj etarskoj anesteziji skraćuje se povećanjem koncentracije udisanog gasa.

III stadijum – hirurška anestezija – počinje pojavom mirnog regularnog disanja, a završava se njegovim prestankom kada počinje IV stadijum; podeljen je na četiri stepena i u njemu se izvodi većina hirurških intervencija.

III1 Prvi stepen – površna hirurška anestezija:
Disanje je mirno i duboko, zenice su uske sa očuvanom reakcijom na svetlost, očne jabučice centralno postavljene, refleksi konjuktive, povraćanja i kašljanja ugašeni, a mišićni tonus smanjen.

III2 Drugi stepen – srednje duboka hirurška anestezija:
Disanje kao u prethodnom stepenu, ali nešto pliće. Zenice počinju da se šire, očne jabučice se fiksiraju u centralnom položaju, a nestaju laringealni refleksi kao i disajni odgovor na hiruršku inciziju. Mišićni tonus još više slabi.

III3 Treći stepen – duboka hirurška anestezija:
Velike grupe skeletnih mišića su opuštene (relaksirane), a posebno interkostalni mišići, tako da disanje postaje abdomalno, a respiracije pliće i ubrzanije. Krvni pritisak počinje neznatno da pada, a puls je ubrzava. Zenice su još šire sa očuvanom neizdašnom reakcijom na svetlost.

III4 Četvrti stepen – veoma duboka hirurška anestezija:
Disanje je površno i iregularno, progresivno slabi sve do paralize abdominalnih mišića i dijafragme kada disanje potpuno prestaje; tada počinje neželjeni IV stadijum. Gubi se refleks karine traheje, mišićni tonus nestaje. Zenice su ekstremno široke, ne reaguju na svetlost. Prisutna je znatna hipotenzija i mek ubrzan puls.

IV stadijum – stadijum respiratorne i cirkulatorne paralize – predstavlja nesrećan slučaj u anesteziji i nastaje obično (ali ne uvek) greškom. Počinje paralizom disanja i gubitkom svih refleksa, pa, ako se na vreme ne prepozna i hitno ne reaguje, dovodi do paralize kardiovaskularnog centra, gubitka pulsa, akutnog zastoja srca i smrti.

Ovako opisani stadijumi anestezije mogu se videti ako se za izvođenje anestezije koristi etar kao monoanestetik, što je danas izuzetno retko. Naime, gubitak svesti i analgeziju dobijamo lako i bezbedno i sa jednim anestetikom.