Donji disajni putevi

1.0    UVOD

Disanje (respiratio) je unošenje vazduha disajnim putevima do pluća u kojima se vrši razmena ugljen-dioksida iz krvi sa kiseonikom iz vazduha. Sistem organa za disanje sačinjava skup sprovodnih disajnih puteva i pluća. Disajni putevi se dele na gornje i donje.
U gornje disajne puteve ubrajaju se no¬sna duplja (cavitas nasi) sa pridodatim sinusima (sinus paranasales), ždrelo (pharynx), kao i usna duplja (cavitas oris). Udahnuti vazduh iz nosne duplje dospeva do ždrela. Usta su pomoćni disajni put. U donje disajne pu¬teve spadaju grkljan (larynx), dušnik (trachea), glavne dušnice (bronchi pulmonales) i njihove grane koje su u sastavu pluća. Gornji disajni putevi se nalaze u predelu glave, a donji su smešteni u vratu i grudnoj duplji. Pluća (pulmones) se nalaze u bočnim delovima grudne duplje, obmotana plućnom maramicom (pleura).

2.0    GRKLJAN (LARYNX)

Grkljan je početni prošireni deo donjih disajnih puteva i organ u kome se stvara glas, pa je njegova građa posebno prilagođena ovoj funkciji. Grkljan se pruža od otvora, koji se nalazi ispred donjeg sprata ždrela, do i početnog dela dušnika (trachea). Grkljan se nalazi u središnjem delu prednjeg dela vrata, u nivou V i VI vratnog pršljena, ispod podjezične kosti, iznad dušnika, ispred ždrela i između levog i desnog režnja štitne žlezde. Prednja strana grkljana je jasno ispupčena, posebno kod muškaraca (Adamova jabučica), što predstavlja jednu od sekundarnih polnih karakteristika. Zidovi grkljana su veoma složene građe. Njihovu osnovu čini veliki broj hrskavica (cartilagines laryngis) koje se međusobno spajaju pomoću dva pokretna zgloba, kao i pomoću više drugih veza i mišića. Glavne velike hrskavice grkljana su štitasta (cartilago thyroidea), kapačna (cartilago epiglottica), parne zdelaste (cartilagines arytenoideae) i prstenasta (cartilago cricoidea). Na hrskavicama grkljana pripajaju se mišići grkljana. Zidovi grkljana čine duplju grkljana. Unutrašnjost duplje grkljana obložena je sluznicom respiratornog tipa (tunica mucosa laryngis) koja je uzdignuta u vidu dva parna nabora koji se pružaju horizontalno, u sagitalnoj ravni, od prednjeg do zadnjeg zida grkljana. Gornji parni nabori sluznice nazivaju se tremne, lažne glasne žice (plicea vestibulares). Donji parni nabori sluznice grkljana nazivaju se prave glasne zice (plicae vocals). Duplja grkljana (cavitas laryngis) ima na uzdužnom preseku izgled peščanog sata. Glasne žice je dele na tri sprata-gornji, srednji i donji. Gornji sprat, predvorje grkljana (vestibuliim laryngis) je najprostraniji, pru¬ža se od ulaznog otvora grkljana, naniže do tremnih žica (plicae vestibulares). Srednji sprat, komora grkljana (ventriculus laryngis) je jako sužen deo koji se nalazi između tremnih žica i glasnih žica. Donji sprat (cavitas infraglottica) pruža se od glasnih žica (plicae vocales) naniže do početnog dela dušnika. Duplja grkljana (cavitas laryngis) se pruža od ulaznog otvora grkljana (aditus laryngis) na¬niže do šupljine dušnika. Ulazni otvor grkljana (aditus laryngis) je njegov gornji otvor koji povezuje šupljinu ždrela sa dupljom grkljana. Ovaj otvor zatvara kapak (epiglottis) čiju osnovu izgrađuje kapačna hrskavica grkljana obložena sluznicom. Pod dejstvom nekih mišića grkljana dolazi do otvaranja i zatvaranja ulaznog otvora grkljana. Pri gutanju, kapak refleksno zatvara ulazni otvor grkljana tako da hrana nesmetano prolazi prema jednjaku. Između leve i desne glasne žice nalazi se glasnička pukotina ili otvor (rima glottidis). Glasnička pukotina i obe glasne žice predstavljaju organ za stvaranje glasa nazvan glotis (glottis). Do stvaranja glasa dolazi zatezanjem, primicanjem i odmicanjem pravih gla¬snih žica pod dejstvom mišića grkljana. Glas se stvara treperenjem glasnih žica (plicae vo¬cales), koje nastaje izdisanjem vazduha i njegovim prolaskom kroz suženu glasničku pukotinu (rima glottidis). Pri tome, mišići grkljana svojim dejstvom utiču na širinu glasnog otvora i zategnutost glasnih žica, što dovodi do promene jačine i visine glasa. Gornji vazdušni putevi, ždrelo, nosna i usna duplja vrse oblikovanje, artikulaciju glasa, dajući mu osobenu boju koja karakteriše govor pojedine osobe. Najaktivniji pri artikulaciji su jezik, meko nepce i usne, koji stvaraju samoglasnike i suglasnike.