Medicinski otpad

UVOD

Medicinski otpad u zdravstvenim ustanovama u Republici Srbiji se stvara u neravnomernim količinama, u zavisnosti od tipa ustanove, broja kreveta, vrste oboljelja i stanja koje se zbrinjavaju, kao i vrsta usluga koje se u zdravstvenim ustanovama pružaju. Odlaganje različitih kategorija medicinskog otpada u Srbiji se do 2008. Godine obavljalo na različite načine u različitim zdravstvenim ustanovama. Ministarstvo zdravlja Republike Srbije je 2007. godine započelo specifične aktivnosti na uvođenju uniformnog sistema upravljanja medicinskim otpadom, a posebno kategorijom infektivnog medicinskog otpada. Pojedine kategorije medicinskog otpada mogu biti značajna pretnja zdravlju zaposlenih u zdravstvenim ustanovama. Pored zdravstvenih rizika koji su posledica direktnog kontakta, medicinski otpad može imati nepovratne indirektne zdravstvene efekte putem kontaminacije vodenih tokova i zemljišta tokom tretmana i konačnog odlaganja ili zagađivanjem vazduha putem emisije visoko toksičnih gasova prilikom insineracije. Dokazano je da ne postoji metod tretmana otpada ili odlaganja koji u potpunosti eliminiše sve rizike koje medicinski otpad nosi u sebi za populaciju ili životnu sredinu.
Generalno, u zavisnosti od vrste tehnologije za tretman medicinskog otpada, rezidue se mogu prenositi iz jedne faze tretmana otpada u drugu. Na primer, prilikom insineracije tj. spaljivanja medicinskog otpada, sagorljive komponente otpada se pretvaraju u gasovite sporedne proizvode (CO2, H2O, CO i drugi gasovi), a nesagorljive komponente ostaju kao pepeo. Pod određenim uslovima, kada se otpad spaljuje na niskim temperaturama ili kada se spaljuje plastika koja sadrži polivinilhlorid, može doći do emisije dioksina, furana, polihlorovanih bifenila i drugih toksičnih aeropolutanata. Ovi polutanti klasifikovani su kao humani kancerogeni i spadaju u perzistentne supstance koje se ne razgrađuju lako u životnoj sredini i koje se bioakumuliraju u lancu ishrane. Isto tako, odlaganje opasnog medicinskog otpada na nekontrolisan način direktno ugrožava životnu sredinu kontaminacijom zemljišta i podzemnih voda. Pojedine zdravstvene ustanove koriste metod spaljivanja celokupnog otpada u postojećim sopstvenim spalionicama, kao osnovni i jedini metod zbrinjavanja medicinskog otpada. Pomenute spalionice najčešće rade na temperaturama koje nisu adekvatne za bezbedno spaljivanje medicinskog otpada, pa postoji tendencija njihove dodatne kontrole kvaliteta rada i zatvaranja. Ministarstvo zaštite životne sredine sprovodi nadzor nad radom pomenutih bolničkih spalionica. Samo u određenom broju zdravstvenih ustanova u Srbiji se obavlja sterilizacija infektivnog medicinskog otpada, i to najčešće u autoklavima koji su vrlo stari, ali koji se redovno kontrolišu i održavaju. Ovakvu praksu imaju instituti i zavodi za javno zdravlje, kao I pojedine mikrobiološke laboratorije. Nakon sterilizacije, oštri predmeti se odlažu u obične kontejnere za komunalni otpad. Upotrebljene igle i špricevi, tupferi od vate, zavojni materijali i druge kategorije uglavnom infektivnog otpada se u pojedinim zdravstvenim ustanovama ne razdvajaju niti sterilišu već se mešaju se sa komunalnim otpadom. Sav medicinski otpad se zatim odnosi na gradsku deponiju.

MEDICINSKI OTPAD

Postoji više definicija medicinskog otpada koje se smatraju prihvatljivim prilikom kategorizacije i razvrstvanja medicinskog otpada koji nastaje u zdravstvenim ustanovama.
Medicinski otpad se definiše kao: „sav otpad, opasan ili neopasan, koji se generiše pri pružanju zdravstvenih usluga (dijagnostika, prevencija, lečenje i istraživanja u oblasti humane i veterinarske medicine)”.
Drugim rečima, pod medicinskim otpadom se podrazumeva sav otpad koji nastaje u medicinskim ustanovama (državnim ili privatnim), medicinskim istraživačkim centrima ili laboratorijama. To je heterogena mešavina otpada, pri čemu 10–25% čini opasan otpad rizičan po zdravlje ljudi i životnu sredinu.
Medicinski otpad jednom rečju nastaje prilikom postavljanja dijagnoza, lečenja ili pružanja medicinske nege, kao i prilikom istraživanja koja se sprovode u zdravstvenim ustanovama naučne, terapijske, dijagnostiške ili slične medicinske delatnosti. Pomenuti otpad podrazumeva sav otpad koji nastaje prilikom pružanja zdravstvenih usluga, kako u zdravstvenim ustanovama ili van njih (kućna nega), u domovima za smeštaj starih lica ili u ustanovama u kojima se pruža medicinska nega u bilo kom obliku. Komunalni otpad je veoma zastupljena kategorija otpada koja takođe potiče iz zdravstvenih ustanova i ustanova socijalne zaštite (ustanova za smeštaj obolelih ili starih lica, kao i otpad koji potiče iz drugih oblika smeštaja obolelih osoba), kao i iz domaćinstava pacijenata (otpad koji nastaje pri kućnom lečenju). Komunalni otpad se često u literaturi naziva „otpadom iz crnih kesa”. U ostali medicinski otpad spada: „zeleni otpad” koji nastaje prilikom održavanja zelenih površina u krugu zdravstvenih ustanova, kao i otpad koji nastaje prilikom izgradnje i/ili rušenja građevinskih objekata koji pripadaju zdravstvenim ustanovama. Profesionalcima u zdravstvenom sektoru, nadležnim za upravljanje medicinskim otpadom, neophodna su znanja i veštine za smanjenje stvaranja količine medicinskog otpada, njegovo razvrstavanje, prikupljanje, skladištenje, transport, preradu i privremeno ili konačno odlaganje, kao i odgovarajuća stručna uputstva I preporuke u vezi sa primenom adekvatnih metoda i tehnika za upravljanje otpadom.