Monitoring vazduha

UVOD

Vazduhpredstavlja smjesu raznih vrsta gasova koji mogu biti u stalnom i promjenjivom omjeru. Stalni sastojci vazduha su: azot (N), kisik (O), vodik (H) i plemeniti gasovi. Promjenjivi sastojci su ugljik-dioksid (CO2) i vodena para. U prizemnim slojevima vazduha prisutne su čestice prašine raznog porijekla, mikroba, pepela, raznih gasova iz tehnoloških i drugih procesa.
Razvojem industrije i urbanizma nastale su bitne promjene u sastavu vazduha. Ove promjene moraju biti predmet pažnje cijelog čovječanstva u smislu što organiziranije akcije očuvanja prirodnog svojstva vazduha kako bi se izbjegle štetne i opasne posljedice. Ogromne količine vazduha troše se u industrijskim procesima, u saobraćaju i sagorijevanju čvrstih, tečnih i gasovitih goriva. Trošenjem, odnosno sagorijevanjem, kisika nastaje ugljik-dioksid koji, istina, nije otrovan ali svojim prisustvom djeluje na klimatske promjene.
Koliko je vazduh neophodan čovjeku najbolje govori podatak da čovjek može da živi bez hrane oko 40 dana, bez vode 5 dana a bez vazduha samo 5 minuta. U toku 24 sata čovjeku je potrebno oko 1kg hrane, 2,5 kg vode i 12 kg vazduha. Dok kvalitet hrane i vode čovjek može da bira, sa vazduhom to nije slučaj i prinuđen je da uzima onaj u kojem se momentalno nalazi.
Razvoj proizvodnje u svijetu raste takvom brzinom da je već polovinom prošlog vijeka postalo očigledno da prirodne sile nisu u mogućnosti da neutraliziraju ogromne količine proizvodnih otpadaka, što je dovelo do narušavanja ravnoteže u prirodi. Zagađivanjem vazduha ugrožava se zdravlje ljudi, životinjskog i biljnog svijeta u cjelini. Trovanja industrijskim otrovima se javljaju svuda gdje postoje štetna isparenja ili prašina toksičnih materija. Neke od njih su: sumpor-dioksid (SO2), ugljik-monoksid (CO), ugljik-dioksid (CO2), azot-oksidi (NO,NO2,N2O i dr.), amonijak (NH3), olovo (Pb), živa (Hg), arsen (As) i drugi.

 
ANALITIČKA METODA ISPITIVANJA NAJČEŠĆE PRISUTNIH ZAGAĐENJA VAZDUHA

U cilju očuvanja čistoće vazduha, a na osnovu Zakona o prostornom uređenju, izrađen je Pravilnik o zaštiti vazduha od zagađivanja kojim su određene najveće dozvoljene količine i koncentracije štetnih materija koje se ispuštaju u atmosferu.
Ovdje se vazduh definira na osnovu dugotrajnih (VZd) i kratkotrajnih (VZk) vrijednosti prisutnog zagađenja u vazduhu. Granične vrijednosti zagađenosti imaju dvije veličine: SGVZd odnosno GVZdkojima se ograničavaju vrijednosti VZd, te SGVZk odnosno GVZk kojima se ograničavaju vrijednosti VZk. Kvalitet i kriterij je zadovoljen ukoliko su oba granična uslova istovremeno ispunjena.
Prilikom mjerenja VZ mjerni period iznosi godinu dana. Ako mjerenja nisu svakodnevna, onda moraju biti unaprijed ravnomjerno raspoređena tako da budu reprezentativna za sva stanja u godini a na svakoj stranici treba vršiti mjerenje najmanje 100 dana u godini. Ukoliko zagađenost ne podliježe kolebanjima zbog godišnjih doba period mjerenja se može skratiti ali najviše na 2 mjeseca. Ako je period mjerenja kraći od 4 mjeseca mjerenja treba vršiti najmanje 50 dana. Orijentaciona mjerenja ne mogu trajati manje od 25 dana. Područje za koje se daje ocjena kvaliteta vazduha ima veličinu 4×4 km. U posebnim uslovima (kotline i sl.) može se veličina područja smanjiti na 4×1 km.  Stroge granične vrijednosti zagađenosti (SGVZ) definiraju dugoročni cilj kvaliteta vazduha kao i granični kvalitet vazduha rekreacionih i posebno zaštićenih područja. To su vrijednosti koje prema dosadašnjim saznanjima ne mogu uzrokovati nikakve smetnje ni kod najosjetljivijih osoba pri kontinuiranom djelovanju tokom cijelog života.

U naseljenim mjestima i mjestima razvijene industrije u kojima je teško ostvariti kvalitet vazduha koji bi zadovoljio SGVZ mogu se propisati tolerantnije granične vrijednosti zagađenosti kao etapni cilj, ali one ne smiju biti više od graničnih vrijednosti zagađenosti (GVZ). To su vrijednosti kod kojih se, prema dosadašnjim saznanjima, ne pojavljuje akutno štetno dejstvo na ljude. U slučaju kada se kontrola kvalitete vazduha vrši ograničenim brojem mjerenja u periodu najveće zagađenosti, kvalitet vazduha nekog područja je ugrožen ukoliko pojedinačne vrijednosti zagađenosti, bar na dvije mjerne stanice udaljene 4 km, prekoračuju samo jedan dan u godini sljedeće iznose:

• SO2 0,650 mg/m3 kao prosjek dana
• Dim 0,350 mg/m3 kao prosjek dana
• Lebdeće čestice 0,650 mg/m3 kao prosjek dana