Moralni razvoj

Razvoj se u najširem smislu riječi shvata kao promjena u karakteristikama organizma i ponašanja – i vrste (filogeneza) i pojedinca (ontogeneza). Filogenetski razvoj je ljudsku vrstu doveo do specijalizacije organske osnove za prilagodljiv i fleksibilan način ponašanja. Najsavršenije promene su se dogodile u nervnom sistemu, posebno korteksu, koje su dovele do mogućnosti stvaranja i upotrebe simbola, čuvanja i prenošenja iskustva sledećim generacijama – što je otvorilo čoveku “put civilizacije” i razvoj lične psihološke konstitucije i ponašanja.
Kod ljudske vrste ontogenetski razvoj je bitno drugačiji od životinjskog, gde svaka jedinka razvija svoj biološki repertoar i svaka generacija počinje “od početka” i stiče individualno iskustvo putem adaptacije – dok kod ljudi na ontogenetski razvoj utiče ne samo biološki plan i individualno iskustvo već bitnu ulogu ima usvajanje socijalnog iskustva (interiorizacija), koje se fiksira i kumulira u proizvodima materijalne i duhovne kulture (eksteriorizacija).
Otuda razvoj čovjeka čine promjene u karakteristikama organizma i ponašanju koje su uslovljene genetskim planom, i nastaju kroz proces sazrijevanja ili maturacije, i uslovima (ne)prikladne okoline i uz prisustvo i prenošenje ljudskog socijalnog iskustva – kroz proces socijalizacije, tako da svaka generacija zna više od prethodne. Međutim, da bi dijete razvilo simboličke sposobnosti i sve druge potencijale ljudske vrste ono mora od početka i stalno da uči.

1. MORALNI RAZVOJ LIČNOSTI
“U svakom društvu postoje mjerila za pojedine vrste ponašanja. Svako društvo proklamuje svoj moral kao bitan uslov društvenog i individualnog opstanka i razvoja. Pri tome u nekim segmentima ponašanja društvo može biti strogo, iznad deklarisanih zahtjeva, u drugim oblastima može biti veoma tolerantno. Slična dinamika postoji i u ponašanju pojedinca. Treba istaći da moralnost čini završnu sekvencu u razvoju ličnosti adolescenta, ne samo sa vrijednosnog već i sa psihološkog stanovišta. I ne samo da se javlja kao sekvenca koja zahtjeva duži period za dostizanje relativne zrelosti, razvoj moralnosti se – za razliku od drugih psiholoških dimenzija, proteže u duboku starost” (Brković, 2011, str. 291).
Međutim, valja naglasiti da raspadanje ličnosti ide u suprotnom smjeru – od zadnjih instanci razvoja (a to znači da je moralnost prva ugrožena; slično je i kod razvoja korteksa: neokorteks poslednji dostiže zrelost a u slučaju bolesti obično je prvi ugrožen). U teorijama psihičkog razvoja nalazimo različita shvatanja razvoja moralnosti.