Narodna skupština Republike Srbije

Narodna skupština Republike Srbije

1. Uvod
Od početka 19. veka i ustanaka iz kojih se rodila moderna srpska država, do 28. oktobra 1858. godine kada je donet prvi zakon o narodnoj skupštini, održavane su običajne narodne skupštine koje su sazivali vladar ili Savet po potrebi. Održavane su, uglavnom, pod vedrim nebom, i uglavnom ih nisu činili izabrani predstavnici naroda već su učesnike pozival i knez ili Savet. Nisu imale određeni broj predstavnika, već im prisustvalo i po nekoliko hiljada ljudi. Na jednoj od njih, održanoj na sretenje, po čemu je i dobila ime Sretenjska skupština, donet je i prvi srpski ustav5 Sretenjski ustav. Ovaj praznik, Sretenje je danas Dan državnosti, nacionalni praznik Republike Srbije. Ovaj ustav predvideo je instituciju skupštine, ali on nikada nije stupio na snagu, a onaj koji je primenjivan, Turski ustav iz 1838. godine narodnu skupštinu i ne pomnje. Početkom septembra 1842. godine, ustavobranitelji predvođeni Tomom Vučićem – Perišićem, uz pomoć skupštine, zbacili su kneza Mihaila Obrenovića i na njegovo mesto doveli Aleksandra Karađorđevića.

Prvi zakon o narodnoj skupštini donet je, kao što smo na početku istakli, 1858. godine i na osnovu njega sazvana je Svetoandrejska narodna skupština koja je održana od 30. novembra 1858. do 31. januara 1859. godine u Beogradu. Po Zakonu o narodnoj skupštini, koji je izglasan na ovom zasedanju, skupština je dobila ime “Srpska narodna skupština” I tako se zvala sve do kraja svog postojanja 1918. godine. Time je postavljen temelj predstavničkog sistema I ozakonjena ustanova narodne skupštine u Srbiji.

Svi srpski ustavi, sem tzv. Turskog ustava predviđaju narodnu skupštinu kao ustanovu i regulišu pitanje njenog rada. Po zakon ima o narodnoj skupštini koje su doneli knez Miloš (1860.) i knez Mihailo (1861.), narodna skupština se sastajala svake treće godine. Prema Namesničkom ustavu (1869.) skupštinski saziv je trajao jednu godinu, po Radikalskom (1888.) tri godine, a po Oktroisanom (1901.) i Ustavu iz 1903. godine, četiri godine. Prvi skupštinski poslovnik donet je u formi zakona, 1870. godine, kada je doneti prvi zakon o izboru narodnih poslanika. Skupština je mogla biti obična i velika. Velika skupština je sazivana kada je trebalo rešavati pitanje izbora kneza (kralja) ili menjati ustav i bila je dva do četiri puta veća od obične. Na skupštini se glasalo javno i to poimence sedenjem i ustajanjem ili tajno. Sazivanje, otvaranje, zaključivanje, odlaganje, produžavanje ili raspuštanje skupštine vršio je knez (kralj).
Izbor narodnih poslanika vršen je tako što je na određeni broj poreskih glava biran jedan poslanik. Biračko pravo je imao svaki Srbin, rođen ili prirođen, koji je navšio 21 godinu i plaćao porez na imanje, rad ili prihod. Žene nisu imale pravo glasa. Sam proces izbora organizovala je vlada, a glasalo se, do 1888. godine javno, izjašnjavanjem birača koga hoće za poslanika, a od te godine tajno i to kuglicama (zbog nepismenosti birača)