Nevladine organizacije i političke partije

UVOD

Nastankom društvenog i političkog pluralizma u zemlji, počinju da se osnivaju razne nove organizacije građana ( poznatije kao udruženje građana), a sa njima počinje i upotreba pojma nevladine organizacije.
Političke promjene su otvorile vrata stvaranju ne samo političkih partija, već i raznih novih udruženja i organizacija građana. Pluralizacija društva i legalizacija udruživanja i organizovanja, omogućila je nesmetano autonomno građansko samoorganiziranje u različite oblike društvenog i političkog djelovanja

Političke partije kao element društvene nadgradnje najneposrednije odražava¬ju ekonomsku i klasnu strukturu društva. Osmišljavajući klasnu borbu, one vrše jak uticaj na privredni i društveni razvoj zemlje, ali utiču i na državno-pravne i sve oblike nadgradnje, njihov broj, masovnost, karakter i suštinu, odnos prema nosiocima poli¬tičke vlasti i određuju stabilnost odnosno dinamiku, razvoj društva. Zbog toga je od posebne važnosti izučavanje fenomena političkih partija.

Političke partije su određeni dijelovi klasa koje okupljaju najnaprednije i najspremnije pojedince koji se organizovano i svjesno bore za ostvarenje klasnih interesa i ciljeva. Ovo pravilo, naravno,ima izuzetaka. Bilo je, pa i danas ima nekih, recimo buržoaskih, pa čak i radničkih partija, koje po svojoj svjesti, organizovanosti i aktivnosti zaostaju za ostalim političkim partijama te klase, ili pak i same klase cjelini. To je uslovljeno različitim objektivima i subjektivnim okolnostima (položaj određene klase, položaj pojedinih struktura unutar klase i sl.).
Političke partije su klasne organizacije, njihov nastanak i aktiv¬nost klasno su uslovljeni.
1. Određivanje termina i definisanje pojma nevladinih organizacija

Uloga nevladinih organizacija (neprofitnih organizacija) u savremenom svijetu se znatno mijenja i proširuje, te kao stara pojava (udruživanje građana i razni oblici samopomoći i solidarnosti) izrastaju u novi fenomen koji danas obilježava savremena društva.
Postoje brojni termini koji su u upotrebi u određenim državama što je uslovljeno kulturnim, političkim i privrednim razvojem ovih zemalja. U SAD ovaj sektor najčešće nazivaju neprofitnim sektorom (nonprofit sector), u Engleskoj dobrovoljnim sektorom (voluntary sector) a u zemljama u razvoju nevladinim organizacijama.
Pored ovih termina u upotrebi su još i termini treći sektor (third sector), dobrotvorni sektor (charitable sector), civilno društvene organizacije (civil society organizations), nezavisni sektor (independent sector) i sektor izuzet od poreza (tax-exempt sector).
Salomon i Anheier u svojim analizama daju četiri tipa definicija koje su najčešće korištene. To su: pravne, ekonomske, funkcionalne i strukturno-operacionalne definicije.

Pravne definicije polaze od onoga što se po „zakonu u zemlji definiše kao neprofitna organizacija.“ Zakonom je jasno definisano šta jeste, a šta nije neprofitni sektor, pa se ove definicije mogu smatrati i najpreciznijima. Pravnom procedurom stiče se status udruženja, organizacije koja može primati donacije oslobođene od poreza. U pravnom pogledu ove organizacije uglavnom imaju status udruženja, fondacija, ustanova i društava sa ograničenom odgovornošću.

Ekonomske definicije polaze od izvora prihoda organizacije. U ovim definicijama se naglašava da neprofitne organizacije, za razliku od profitnih, ne postoje radi ostvarivanja profita već radi opšte koristi u društvu. Ipak neke organizacije u okviru neprofitnog sektora zarađujudio prihoda i obavljaju određene privredne aktivnosti, ali zarađena sredstva ne raspodjeljuju među članovima već ih koriste za programe i aktivnosti svoje organizacije.

Funkcionalne definicije polaze od funkcije organizacije i njene misije. Po ovim definicijama, nevladine organizacije su privatne organizacije koje služe javnom interesu za dobrobit društva i koje imaju funkciju nadopune i zamjene državnih usluga.

Strukturalno-operacionalna definicija sastoji se od sedam elemenata koji se moraju imati u vidu pri određivanju neke organizacije nevladinom i neprofitnom.
Prema ovoj definiciji da bi se neka organizacije smatrala neprofitnom, dobrovoljnom i nevladinom organizacijom mora ispuniti sljedeće uslove:
– Da je institucionalno odvojena od države
– Da donekle ima formalnu tj. institucionalizovanu strukturu
– Da ostvaruje neprofitnu distribuciju sredstava
– Da nije komercijalna
– Da je samosvojna u svom unutrašnjem ustrojstvum kontroli i upravljanju
– Da nije primarno politički angažovana
– Da je osnovana uz dobrovoljnu participaciju građana i dobrovoljna ulaganja.
Ovo je jedna od najprihvaćenijih i najviše korištenih definicija u literaturi.
Možemo izvesti definiciju prema kojoj su nevladine organizacije one organizacije građana koje su nastale na osnovu privatne incijative sa ciljem zadovoljenja određenih opštih ili zajedničkih interesa, potreba i motiva građana, na nekomercijalnoj, neprofitnoj i nepartijskoj osnovi, nezavisno od države i uz dobrovoljno učešće i participaciju njihovih osnivača.

1.1 Klasifikacija nevladinih organizacija

Postoje više različitih kriterijuma za klasifikaciju nevladinih organizacija. Najpotpunija klasifikacija može se dobiti samo na osnovu kombinacija više kriterijuma:
– Kriterijum osnivača
– Kriterijum glavnih izvođača aktivnosti
– Kriterijum klijenata koji koriste usluge organizacije
– Kriterijum vrsta usluga i aktivnosti koje organizacija sprovodi
– Kriterijum teritorijalnog djelovanja
Najopštija podjela nevladinih organizacija se može iznijeti u dva modela.