Osnovna sredstva i trosenje osnovnih sredstava u preduzecu

UVOD

Svako preduzeće pri osnivanju mora raspolagati odgovarajućim sredstvima i imovinom. Osnovni problem u poslovanju i kvalitetu poslovanja je odgovarajući obim i kvalitet imovine kojom preduzeće raspolaže. Osnivaci – vlasnici, shodno zakonskim propisima, obezbeđuju početna osnivačka sredstva. Funkcionisanje preduzeća kao sistema započinje pribavljanjem njegovih elemenata: radne snage, sredstava za rad i predmeta rada (materijala) u cilju izvršavanja određenog zadatka. Tako obezbeđena i uplaćena sredstva postaju sredstva i imovina preduzeća, sa kojima ono slobodno raspolaže. Preduzeće pribavlja i koristi sredstva kao uslov i komponentu svoga rada i poslovanja. U sklopu toga možemo reći da se sredstva za rad i predmeti rada stalno angažuju u proizvodnji i na taj način se obezbeđuju materijalni uslovi za reprodukciju.
1. OSNOVNA SREDSTVA (TRAJNA)

Osnovna ili stalna sredstva su trajni, materijalni oblik sredstava preduzeća. Osnovna sredstva su dio ukupnih sredstava preduzeća, koja se postepeno troše u procesu poslovanja i to u dužem vremenskom periodu i kroz više radnih ciklusa. Upotrebom i korišćenjem u procesu rada osnovna sredstva ne mijenjaju svoj materijalni oblik.
Najveći dio osnovnih sredstava preduzeća čini oprema odnosno sredstva za rad. Medjutim, nisu sva sredstva za rad osnovna sredstva. Sredstva za rad male vrijednosti i kraćeg roka upotrebe (manje od godinu dana), ne ubrajaju se u kategoriju osnovnih sredstava.
Osnovna sredstva su šira kategorija od sredstava za rad. Prema nomenklaturi,ona sredstva za rad čiji je vijek upotrebe kraći od jedne godine ne spadaju u osnovna sredstva . To su npr.sitan inventar ,dio ambalaže,određene vrste alata i sl.Njihov vijek trajanja je kraći od godinu. Osnovna sredstva sačinjavaju i gradjevinski objekti, šume, zemljište i druga prirodna bogatstva. U osnovna sredstva spadaju i odredjena prava dugoročnog karaktera (koncesije, patenti, licence), dugoročna finansijska ulaganja, kao i nematerijalna ulaganja.
Trošenje osnovnih sredstava (izraženo u novčanom obliku) naziva se amortizacija. Novčana sredstva od amortizacije služe za nabavku novih, odnosno reprodukovanje osnovnih sredstava preduzeća.
1.1. Osnovna sredstva prema stanju

Prema stanju osnovnih sredstava u odnosu na proces poslovanja preduzeća, ona se javljaju u slijedećim oblicima:
a) osnovna sredstva u pripremi,
b) osnovna sredstva u upotrebi,
c) osnovna sredstva izvan upotrebe
Osnovna sredstva u pripremi
Ovu kategoriju osnovnih sredstava čine uglavnom investicije u toku, namenjene za pripremu delatnosti preduzeća. To su: započeti radovi na izgradnji pojedinih vrsta osnovnih sredstava kao što su: gradjevinski objekti i oprema, priprema zemljišta dugogodišnjim zasadima (voćnjaci, plantaže), kao i zalihe gradjevinskih materijala.

Osnovna sredstva u upotrebi

U osnovna sredstva u upotrebi u materijalnom obliku ubraja se: zemljište koje služi za privredne potrebe, gradjevinski objekti privrednog karaktera i sredstva za rad.
U zemljište (koje služi za privredne potrebe) ubrajaju se obradive poljoprivredne površine, zemljišta od kojih se proizvode odredjeni proizvodi (cigla, pijesak i dr.) i zemljište na čijem prostoru preduzeća obavljaju svoju djelatnost.
U gradjevinske objekte privrednog karaktera spadaju industrijske, poljoprivredne i druge zgrade namijenjene za obavljanje privredne djelatnosti, kao i saobraćajni i hidrogradjevinski objekti, objekti za prenos energije, rudarska okna, dubinske bušotine i dr.
Sredstva za rad su orudja kojima se djeluje na predmete rada, radi obavljanja privredne djelatnosti i dobijanja odredjenih proizvoda. Moguće ih je dijeliti na direktna sredstva za rad kojima se neposredno obradjuju predmeti rada i indirektna, koja ne učestvuju neposredno u obradi predmeta rada, ali omogućavaju odvijanje procesa proizvodnje).
Osnovna sredstva izvan upotrebe

Ova sredstva nisu u funkciji poslovanja preduzeća i služe kao rezerva u obavljanju djelatnosti. Tu spadaju i neupotrebljiva sredstva, kao i ona koja su namenjena za rashodovanje.
Ova sredstva se mogu iznajmiti drugim preduzećima, prodavati ili ustupati. Dio osnovnih sredstava izvan upotrebe se klasifikuje kao neupotrebljiva osnovna sredstva.