Politicki sistem Velike Britanije

 
UVOD

Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Severne Irske ima puno posebnosti. Nastajala je u periodu od XII do XX veka i to uglavnom osvajanjem britanskog, pa potom i irskog ostrva. Najlakše je pokoren Vels još i HIV veku. Sa Škotskom i Irskom su stvari išle dosta teže.Iako su ratne operacije osvajanja ovih kraljevstava započete još u XIV i XV veku,bilo je potrebno dosta vremena pre nego što će na tom prostoru nastati jedinstveno kraljevstvo. To se desilo 1801. godine Akotm o Uniji (Act of Union), koji su ujedinili Englesku, Škotsku i Vels sa Severnom Irskom.
Ujedinjeno kraljevstvo smešteno je na severozapadu Evrope okruženo Severnim morem, Engleskim kanalom (La Manche) i Atlanskim okeanom. Irsko more leži između Velike Britanije i Irske. Velika Britanija poseduje površinu od 244.820 kvadratnih kilometara što je stavlja na 78. po veličini državu u svetu i 11. u Evropi. Velika Britanija je 22. zemlja po broju stanovnika sa procenjenim 64,1 miliona stanovnika.
Ona je ustavna monarhija sa parlamentarnim sistemom vlasti. Zajednički vladar Ujedinjenog Kraljevstva je od 6. februara 1952. godine Kraljica Elizabeta II. Savremena konfiguracija britanskog parlamenta je plod viševekovne evolucije. Britanski parlamentarizam je model vladavine koji je spospoban da održi stabilnost .
Ujedinjeno kraljevstvo nema pisani ustav, već se ustavom smatraju brojni zakoni, konvencije, povelje, parlamentarne i sudske odluke, ugovori i drugi pravni akti iz istorije koji se odnose na sistem vladavine,položaj i prava monarha i drugih institucija vlasti.
Partijski sistem Ujedinjenog Kraljevstva je dvostranački, jer se na vlasti uvek smenjuju dve stranke, Konzervativna i Laburistička.
1. HORIZONTALNA ORGANIZACIJA VLASTI UJEDINJENOG KRALJEVSTVA VELIKE BRITANIJE I SEVERNE IRSKE

Politički sistem Velike Britanije razvijao se u sklopu veoma duge političke borbe raznih društvenih subjekata za uspostavljanje kontrole. U ovoj veoma dugoj borbi političkih snaga iskristalisale su se najvažnije institucije političkog sistema: monarh, Parlament i Vlada.
Britanski politički sistem označava se kao parlamentarna monarhija u kojoj nasledni monarh igra uglavnom ceremonijalnu ulogu. To pretpostavlja da je Parlament taj koji ima vrhovnu vlast, ali on nije ni teorijski na praktično vrhovno upravljačko telo ili centar vlasti. Vlada je ta koja je najviše političko telo koje donosi odluke.

1.1 Parlament

Još u XII veku, kralj je u određenim situacijama sazivao jedan skup svetovne i duhovne vlastele, Veliki savet (Magnum Concilium) koji je bio savetodavno telo monarha i imao izvesne sudske funkcije. U XII veku ovaj savet se postepeno pretvara u parlament. Taj prvi parlament, sazvan 1295. godine, često se naziva Parlament – uzor (Model Parliament) ali nije bio dvodoman.
U XII veku dolazi do podele Parlamenta na dva doma. Crkveni velikodostojnici su nastavili da zasedaju u Magnum Concilium – u, koji se pretvorio u Gornji dom parlamenta, Dom Lordova (House of Lords). U Donjem domu, Domu Komuna (Hose of Commones), bili su predstavnici grofovija i gradova, kao i predstavnici sitnog plemstva.
Vremenom uloga Donjeg doma dobija sve značajniju ulogu u odnosu na Dom Lordova, koji ostaje institucija bez većih prava , osim da privremeno odloži neke odluke Donjeg doma. Donji dom je dobio pravo da odobrava porez i donosi peticije, a uskoro je počeo da sastavlja i predloge zakona (Bills). Ukoliko se kralj sa njima slagao pretvarao ih je u zakone (Statutes).
Već u XV veku Parlament postaje glavno zakonodavno telo. Kralj je izgubio pravo da samostalno donosi zakone, ali raspolaže ovlašćenjem da donosi uredbe i proklamacije.
Parlament jeste suveren organ, i ponekad se govori o supermatiji i nadmoćnosti Parlamenta, ali to se odnosi samo na pravni aspekt, ne na politički. On nikad ne može doneti samovoljno zakon, „već mora voditi računa o stavu najveće društvene snage u Engleskoj – javnog mnjenja“ . To biračko telo je nosilac političke suverenosti, i zato pravna suverenost Parlamenta mora da se kreće u ti okvirima.
Dom Lordova (House of Lords)

Dom Lordova, dugo je bio uporište kralja, jer ga sačinjavaju Lordovi koji su odbrani od strane kralja. Pored ovih, svetovnih lordova (Temporal Lords), u sastav doma ulaze i duhovni lordovi (Spiritual Lords), odnosno nabiskupi i biskupi Anglikanske crkve, kao i neke najistaknutije ličnosti iz pravosuđa (Law Lords). Oni formiraju pravni odbor Gornjeg doma koji u civilnim i kaznenim postupcima deluje kao najviši državni sud. Ovde zasedaju i doživotni perovi (peers), koje imenuje monarh.
U početku je Dom Lordova imao pravagu nad Donjim domom,ali je postepeno Donji dom postao značajniji, pa je Vlada isključivo njemu odgovarala. U zakonodavnim procesima, Gornji dom ima pravo pismenog veta, kojim je moguće da samo jednu godinu ѕadrži donošenje zakona koji je izglasao Donji dom. Delovanje tog veta se ne odnosi na finansijske zakone. Dom Lordova je sastavljen od 787 članova.
Danas se, čak, može i dovesti u pitanje opstanak Doma Lordova. Postoje tendencije da se ukine, ili da se izvrši radikalna transformacija. Međutim, treba uzeti u obzir tradicionalni i storijski značaj ovog doma. NJega čine lica sa velikim obrazovanjem i praktičnim znanjem vezanim za zakonodavnu praksu.