Poreski sistem

PORESKI SISTEM
Poreski sistem je skup poreskih propisa, instituta i normi, vezanih u jedinstven mehanizam a u svrhu ostvarenja odredjene poreske politike. U poreski sistem je ukljucen veliki broj poreskih oblika koji se u svakom sistemu razlikuju. Ovaj sistem predstavlja skup instituta i instrumenata koji stoje na raspolaganju poreskoj vlasti za ostvarivanje odredjenih fiskalnih, ekonomskih, socijalnih i politickih ciljeva u okviru ekonomskog sistema.
Poreski sistem jedne zemlje cini ukupnost svih oblika poreza, odnosno javnih prihoda. U savremenim privrednim sistemima javni prihodi imaju znacajnu fiskalnu, ekonomsku i socijalnu ulogu, i javljaju se u veoma razlicitim oblicima kao što su: porezi, doprinosi, takse, naknade i sl. Javni prihodi služe za podmirivanje troškova koji imaju opšti karakter. Struktura javnih prihoda, s obzirom na ucešce pojedinih kategorija prihoda u ukupnim javnim prihodima, znatno se razlikuje od zemlje do zemlje. Na tu strukturu utice znatan broj faktora, u prvom redu ekonomsko-socijalnog karaktera.
Porezi kao deo javnih prihoda predstavljaju najznacajniji instrument prikupljanja prihoda u državnoj ekonomiji i doživljavaju razvoj tek u kapitalizmu. Porez predstavlja najznacajniji oblik javnih prihoda u savremenim državama. On predstavlja instrument javnih prihoda kojim država, ukljucujuci i niže politicko-teritorijalne zajednice, od subjekata pod svojom poreskom vlašcu prinudno uzima novcana sredstva, bez neposredne protivusluge, u svrhu pokrivanja svojih finansijskih potreba i postizanja drugih, prvenstveno ekonomskih i socijalnih ciljeva.
Opšte karakteristike poreza su da u njegovoj osnovi leži prinuda, da porez predstavlja davanje bez direktne proivnaknade; to je takav prihod kod kojeg nije unapred utvrdena svrha za koju ce se upotrebiti i naplacuje se iskljucivo u novcu (samo izuzetno u naturi).
Bez obzira što je rec o sistemu i što bi odnos izmedu elemenata poreskog sistema trebalo da bude skladan, u praksi uglavnom nije tako; oporezivanje se razlikuje od jedne do druge države zbog primene razlicitih poreskih instrumenata.Poreski propisi se razlikuju kako u pogledu ciljeva, tako i u nacinu zahvatanja ekonomske snage obveznika. finansijskih potreba i postizanja drugih, prvenstveno ekonomskih i socijalnih ciljeva. Opšte karakteristike poreza su da u njegovoj osnovi leži prinuda, da porez predstavlja davanje bez direktne proivnaknade; to je takav prihod kod kojeg nije unapred utvrdena svrha za koju ce se upotrebiti i naplacuje se iskljucivo u novcu (samo izuzetno u naturi).
Najvažnije ekonomsko pitanje u jednom privrednom sistemu je, u suštini, kako utvrditi ekonomsku snagu obveznika.

 
Poreski sistemi
Iako postoji veliki broj faktora koji uticu na to da se poreski sistemi razlikuju od jedne do druge zemlje, ipak se mora reci da postoji niz konstantnih poreskih oblika koji se javljaju u vecini država. To znaci da poreski sistemi pocivaju na konceptu poreskog pluralizma, a ne monizma. Pored standardnih poreskih oblika (kao što su porez na dohodak fizickih i pravnih lica, porez na promet, akciza, porez na imovinu i dr.), koji cine poreski sistem vecine zemalja, postoji veliki broj specificnih fiskalnih oblika koji nisu u velikoj meri izdašni, ali odražavaju trenutnu poresku politiku neke zemlje, odnosno uvedeni su sa nekim posebnim razlogom. Osnovni zadatak poreskog sistema i poreske politike je prilagodavanje okolnostima i cinjenicama koje su odlucujuce za proces oporezivanja. Naime, stalne promene uslova privredivanja direktno uticu na promene poreskih propisa i ukidanje pojedinih poreskih oblika, odnosno uvodenje novih, promene poreske stope i osnovice.
Poreski sistemi savremenih država medusobno se razlikuju ne samo u odnosu na sastavne elemente, nego i u pogledu ucešca pojedinih poreskih oblika u strukturi javnih prihoda fiskalnog karaktera. Navedene razlike nastaju zbog razlicitih faktora, od kojih su najvažniji sledeci:
a) Razvijenost privrede. – U razvijenim zemljama vece ucešce u strukturi javnih prihoda imaju porez na dohodak i porez na imovinu, s obzirom na visok dohodak po glavi stanovnika. Ucešce ovih poreskih oblika u manje razvijenim zemljama je znatno niže. U ovim zemljama vece ucešce imaju porezi koji pogadaju potrošnju, odnosno porez na promet i akcize.
b) Društveno – ekonomsko uredenje (sa aspekta razvijenosti tržišne privrede). – U zemljama sa razvijenim tršišnim privredama poreska politika se vodi na nacin da se obezbedi optimalnost u ostvarivanju alokativnih i redistributivnih ciljeva. Poreski podsticaji su relativno rasprostranjeni i osnov za njihovo propisivanje su cvrsto postavljeni kriterijumi koji su uglavnom ekonomske, ekološke ili socijalnopoliticke prirode.U nerazvijenim tržišnim privredama porezi i drugi javni prihodi koriste se kao transfer sredstava iz državnih preduzeca u budžet. Kod oporezivanja prometa propisan je veliki broj razlicitih poreskih stopa, kao i brojna poreska oslobodenja. Udeo poreza koji se prikupi od stanovništva uglavnom je beznacajan.
c) Fleksibilnost pojedinih poreza. – Uz pretpostavku da se poreske stope i poreske olakšice ne menjaju, na promene u strukturi poreskog sistema uticu promene u privrednim kretanjama, na primer, u uslovima inflacije koja se u vecoj ili manjoj meri javlja u vecini zemalja.