Principi vaspitanja

Uvod

U opštem smislu, principi se izvode iz prirode i ljudske istorije i potreba sadašnjice. Kada je reč o pedagogiji, principi se utvrđuju i definišu na osnovu naučne analize vaspitne prakse. Zapravo, oni su konkretizacija tako dobijenih pedagoških zakona i zakonitosti. U svojoj suštini, principi predstavljaju opšta načela i zahteve kojima se vaspitač neizostavno rukovodi u organizaciji svog vaspitnog rada.
Dakle, principi vaspitanja su opšta rukovodeća načela i smernice za uspešan vaspitni rad. Njihova osnovna karakteristika je stalna i dosledna primena u svim oblastima vaspitno- obrazovne delatnosti i komunikacije.
Na neki način, dosta je opravdano stanovište da je vaspitač uspešan u svom radu, izmedju ostalog, tek onda ako ova načela pravilno shvata i uspešno primenjuje u praksi. Isto tako, u procesu vaspitanja ne možemo se pridržavati samo jednog načela odnosno principa vaspitanja. Naime, svaki vaspitni postupak trebalo bi da se zasniva na više vaspitnih načela koja proizilaze iz raznih područja vaspitnog rada.
U pedagoškoj literaturi pominju se različite klasifikacije sa manjim ili većim brojem principa. Ovom prilikom, analiziraćemo pet principa koja bi trebalo da suštinski obuhvataju gotovo sva relevantna pitanja vaspitanja svestrano razvijene ličnosti (u smislu analiziranog značenja pojma “svestranost”).
To su sledeći principi:

1. princip naučne i vaspitne usmerenosti;
2. princip svesne aktivnosti u vaspitnim procesima;
3. princip individualizacije i socijalizacije u vaspitanju;
4. princip što je moguće više jedinstvenog delovanja svih vaspitnih činilaca;
5. princip humanizma u vaspitanju.

Princip naučne i vaspitne usmerenosti

Polazeći od stava da nauka tragajući za istinom otkriva zakone i zakonitosti, unutrašnje veze i odnose u prirodnim i društvenim pojavama, sve aktivnosti koje čine vaspitanje – izbor i programiranje sadržaja učenja, način tumačenja pojmova, najbolje načine i najbolja sredstva za usvajanje znanja, veština i navika i za razvijanje različitih sposobnosti, građenje osnova za formiranje pogleda na svet itd – treba da budu naučno zasnovane. Nauka nije jedina koja čoveku otkriva svest: tu su i široki prostori kulture, umetnosti i drugih životnih aktivnosti. Međutim, najveći broj čovekovih radno – proizvodnih i životnih aktivnosti, ipak, počiva na sadržajima koji se danas naučno pručavaju i proveravaju.
Pštujući dosledno princip naučne zasnovanosti, ipak ne smemo potpuno jednostavno uploviti u vode ogoljenog scijentizma, čime bi se čovek na neki način odrekao mogućnosti da i kroz nešto drugačije forme – osim tzv. pozitivne nauke tumači svet i život oko sebe. No, u svim područjima u kojima je nauka u službi čoveka, njeni rezultati i njene tekovine neizostavni su vodič kroz svet saznanja i put ka što delotvornijoj praksi. Kuditi tehniku, kako kaže Arnold Klos, znači biti prožet nekim “loše informisanim sentimentalizmom”.
Kao posledica različitih filosofija, stilova i načina vaspitanja, pojavljivali su se, pojavljuju se i uvek će se pojavljivati različiti pogledi na svet, ne baš naučni u strogom smislu te reči (idealistički, materijalistički, religijski i sl), ali bi bilo potpuno anarhono ignorisati naučne rezučltate u otkrivanju i upoznavanju objektivne stvarnosti, pa i samog čoveka i njegovog vaspitanja.
Prihvatajući ovaj princip, svi koji rade u oblasti vaspitanja i obrazivanja obavezuju se da, ih tumače sa stanovišta najnovijih naučnih otkrića i da kod učenika otkrivaju interes za nauku i poverenje u mogućnost naučnog objašnjavanja sveta.
Poštovanje ovog principa ne sme se svesti na usko empirijsko tumčenje naučnosti ili tradicionalno shvatanje da se pojam naučnosti odnosi samo na prirodne, a ne i na društvene nauke. Reč je o opštem stavu ličnosti prema svome okruženju i njenoj osposobljenosti da na naučno – istraživački način ispoljava svoje generičke i životne potencijale. Nivo proste percepcije i prilagođavanja nije svojstven čoveku kao svesnom i intelektualno razvijenom biću. Uostalom, i sama pedagogija nastala je kao rezultat čovekovog neprestanog naučnog traganja za suštinom i krajnjim mogućnostima vaspitnog procesa.
Koristeći se tekovinama nauke kao osnovom za formiranje pogleda na svet kod svojih vaspitanika, vaspitač uspostavlja jedinstvo između obrazovne ustanove i celine vaspitanja licnosti, tj. naučne sadržaje usmerava ka sveopštim ciljevima vaspitanja.
Vaspitna usmerenost svih sadržaja, praktičnih aktivnosti i metodičkih postupaka treba da nauku i njena dostignuća stavi u službu lica koje se razvija. Nauka nije dovoljna sama po sebi i sa svojim rezultatima. Izmedju nje i vaspitanika mora da postoji veoma složen vaspitni proces, ne samo zbog količine usvojenih naučnih činjenica i znanja, već i sasvim određenog načina tumačenja.
Ne postoji automatizam i samo jedan smer između naučne činjenice, njene interpretacije i primene. To je, takođe, jedan od razloga zbog kojeg se vode borbe za pozicije u osmišljavanju, organizaciji, realizaciji i verifikaciji vaspitno – obrazovnih procesa u jednoj državnoj zajednici.