Upravni akt i upravno pravo

UVOD

Poslove državne uprave obavljaju ministarstva, organi uprave u sastavu ministarstva (uprave, inspektori, direkcija), ali se mogu obrazovati i posebne organizacije (sekretirijati, javne agencije, zavodi, centri) i javne službe (javne ustanove, javna preduzeća) i drugi oblici organizovanja kojima se ostvaruju prava i potrebe građana i pravnih lica.

U upravljanju svoje delatnosti, država donosi upravne propise kojima propisuje opšte pravilo za neodređen broj slučajeva i lica, zatim upravne akte kojima uprava propisuje posebna pravila za konkretan slučaj i određeno lice, sklapa upravne ugovore i čini upravne radnje kojima uprava pruža građanima javne usluge (vođenje evodencije, davane uverenja itd.)

Upravno-pravni odnos predstavlja takav odnos u koji na autoritativan način stupaju javni organi sa pojedincima, pravnim licima i drugim strankama. Jedna strana u upravno-pravnom odnosu je uvek javni organ, upravni organ, drugi državni organ ili institucija koja vrši javna ovlaštenja. Dakle, upravno-pravnog odnosa nema između dva građanina ili privredna društva koji ne vrše javna ovlaštenja.Upravno-pravni odnos se ne zasniva putem sporazuma subjekata koji u njemu učestvuju, nego na osnovu jednostrane jače volje upravnog organa, kao jednog obaveznog učesnika u upravno-pravnom odnosu.
Da bi nastao upravno-pravni odnos nije potrebna saglasnost oba učesnika u odnosu, a to znači da se upravno-pravni odnos zasniva protiv volje drugog učesnika u odnosu. Upravno-pravni odnosi nastaju najčešće na osnovu upravnog akta, tj. akta koji sadrži konkretnu autoritativnu odluku javnog organa. Sa izuzetkom, upravni odnos može nastatina osnovu neke pravne činjenice i šutnjom uprave. Prema tome, upravni odnos nastaje donošenjem upravnog akta.

UPRAVNI AKT

U teoriji upravnog akta problematika upravnog akta ima posebni značaj budući da u domenu upravnog akta još uvek postoje brojna pitanja sporna po svojoj prirodi –pravomoćnost i dr. U teoriji se javlja mnoštvo različitih definicija, ali u svim tim definicijama javljaju se određene karakteristike koje se mogu nazvati zajedničkim odlikama. S obzirom na to, može se reći da ipak postoji ujednačenost u teorijskim definicijama, barem što se tiče bitnih karakteristika upravnog akta, dakle o onom što karakterizuje srž upravnog akta. Pojam upravnog akta susreće se i u teoriji i u zakonodavstvu. U pravnoj teoriji granice definicije upravnog akta sežu od najširih određenja prema formalnom kriteriju, do sužavanja pojma na samo one karakteristike koje su nužne za određivanje upravnog akta kao posebne kategorije.

Termin upravni akt nastao je u Francuskoj – acte administratif – početkom 19.veka do kada se izraz akt koristio samo u sudstvu. Bitno je naglasiti da je njegova pojava proizvod vremena koje obelžava proces podvođenja uprave pod pravo i uspostavljanje načela zakonitosti uprave.

Upravni akt postaje temeljni instrument uprave kojim uprava u svojoj osnovnoj delatnosti primjenjuje pravno pravilo na konkretan slučaj odlučujući pri tome formom upravnog akta o pravima i obavezama subjekata u konkretnoj upravnoj stvari. Na koncepciju upravnog akta bitno je uticala koncepcija sudskih odluka. Termin upravni akt nije se probio u sva moderna prava – više se primenjuje u teoriji nego u zakonodavstvu i praksi. Moramo reći upravni akt prema “aktu uprave” Upravni akt = autoritativno i jednostrano odlučenje u konkretnoj upravnoj stvari. “Akt uprave” = svaka vrsta akta koji tela državne uprave donose u ostvarivanju svoje funkcije.

Upravni akti kao pojedinačni pravni akti su akti kojim se utvrđuje neko pojedinačno i konkretno pravo na određen slučaj i određeno lice.

Upravni akt je zakonski određen i u procesnom-formalnom i u sadržinskom- materijalnom pogledu. U procesnom smislu, izdaje ga ovlašćeni organ, prema pravilima odgovarajućeg zakonskog postupka, u propisanoj formi. Upravni akt je uvek zasnovan na merodavnom propisu čije norme primenjuje u datom slučaju.

Ali, Zakon o upravnim stvarima, pojam upravne stvari određuje. Upravna stvar je pravna situacija u kojoj se rešava o pravima, obavezama ili pravnim interesima pojedinaca ili pravnog lica u pojedinačnom slučaju. U takvom slučaju, upravnim aktom se pravno konkretno uređuje upravna stvar određenog lica o određivanju pojma definicije što je upravna stvar u domaćem pravu nema.

Upravna stvar je pojedinačna, načelno vansporna životna situacija od javnog interesa, pravno zrela za autorativno regulisanje od strane nadležnog organa, u predviđenom postupku neposredne primene propisa.