Uticaj tehnologije u preduzetništvu

PREDGOVOR

„Tehnologija je najdramatičnija snaga koja oblikuje ljudske sudbine.“

Filip Kotler

Tehnologija je danas jedna od najčešće upotrebljavanih reči i to kako u naučnoj literaturi, tako i u običnom govoru. Skoro da nema aktivnosti u kojoj nije prisutna tehnologija. Tehnologija predstavlja odnos čovjeka prema prirodi i društvu i napore koje on čini u cilju zadovoljavanja svojih potreba. Tehnologija obuhvata čovekove veštine, znanja i sposobnosti da pravi, upotrebljava i izrađuje korisne stvari koje mu služe za zadovoljavanje različitih potreba – materijalnih i nematerijalnih. Čitavu ljudsku civilizaciju karakterišu stalni napori u cilju unapređenja korišćenih alata, materijala, tehnike i tehnologije. Tehnologija se sastoji od svih aktivnosti koje kao rezultat stvaraju neku vrjednost, bez obzira da li se radi o proizvodu ili usluzi. Termin tehnologija se odnosi kako na najnovije pronalaske (radar, laser, ultrazvuk, mikroprocesor, telefaks, kompjuter, i sl.) tako i na prastare izume (vatra, koplje, klin, poluga, dizalica, bakar, točak, ralo, slova i sl.). Sve to čini tehnologiju, odnosno razvoj tehnologije kroz vreme. Razvoj tehnologije je razvoj čovjeka, a ovim interakcijskim odnosom se razvijaju civilizacije. Značaj tehnologije za razvoj društva je nemerljiv. Čovek, delujući na prirodu i društvo, razvija tehnologiju zavisno od svojih potreba i ciljeva društva. Prema tome, nije tehnologija neka natprirodna i nekontrolisana sila izvan čovekovog domašaja, već čovek svojim aktivnim odnosom prema prirodi i društvu razvija tehnologiju podređenu sopstvenim potrebama. Tehnologija je, bez obzira na to da li su u pitanju stručna znanja, postupci ili procesna oprema, uključena u svaku aktivnost koja stvara novu vrednost. Svaka aktivnost koja stvara vrednost koristi neku tehnologiju pomoću koje kombinuje ljudske resurse i kupljene inpute da bi proizvela neki autput. Osnovu za razvoj tehnologije čine prirodne nauke: fizika, hemija, biologija, geologija i dr. Međutim, tehnologija je velikim delom bazirana i na matematici, a sve veći značaj dobijaju protokom vremena i veze tehnologije sa psihologijom, sociologijom, medicinom, naukom o radu i dr. Isto tako, tehnologija je blisko povezana sa ekonomijom i organizacijom. Veze tehnologije i ekonomije su veoma tesne i kompleksne. Može se reći da danas praktično nema naučne discipline koja nije od interesa za modernu tehnologiju (menadžment, marketing, arhitektura, dizajn, mašinstvo, elektrotehnika, šumarstvo, poljoprivreda, pravo, ekologija itd.). Savremeni tehnološki progres je glavni faktor promena u tranziciji industrijskog u postindustrijsko društvo. Tehnološki progres, kao osnovni pokretač privrednog razvoja, obuhvata promene u smislu stvaranja nove i unapređenja postojeće tehnologije, sredstava i metoda proizvodnje koji obezbeđuju uštede u radu, razvoj novih i usavršavanje postojećih proizvoda, te unapređenje organizacije i upravljanja. Savremeni tehnološki progres se ispoljava u fantastičnom razvoju tehnologije kroz automatizaciju, kompjuterizaciju, telekomunikacije, mikroelektroniku, robotizaciju, biotehnologije, genetski inženjering i opštu scijentifikaciju. Najznačajnija i najjača poluga savremene civilizacije je međusobna povezanost, uslovljenost i zavisnost tržišnog privređivanja i tehnološkog progresa. Uzajamna povratna sprega između tržišne privrede (koja uključuje preduzetništvo) i tehnološkog progresa je dokazala svoju superiornu efikasnost u privredama razvijenih zemalja, u kojima se tehnološki progres kostantno podržava velikim ulaganjima kapitala, a ekspanzija kapitala se dalje hrani novim ostvarenjima tehnološkog progresa. Tehnološki progres je osnovni faktor od koga zavisi brzina i pravac promena u savremenom društvu.

Inovacije predstavljaju osnov tehnološkog progresa, ključni faktor tehnološkog i ekonomskog razvoja. Preduzetništvo se bazira na inovacijama. Temelje teoriji inovacija je uspostavio Jozef Šumpeter, četrdesetih godina XX vijeka. Šumpeter je inovacije proglasio za osnovni faktor tehnološkog progresa i ekonomskog razvoja, u smislu zamene starih tehnologija novim, što je nazvao „kreativnom destrukcijom“. Šumpeter je bio prvi naučnik koji je uočio značaj razvoja novog proizvoda za ekonomski razvoj, smatrajući da je konkurentnost preduzeća koja se postiže uvođenjem novog proizvoda daleko značajnija od one koja je zasnovana na marginalnim promjenama cijena već postojećih proizvoda. Inovacije su, po Šumpeteru, novi proizvodi, novi metodi proizvodnje, novi izvori snabdijevanja, nova tržišta i novi načini da se posao organizuje. Šumpeter je inovaciju definisao kao „novu kombinaciju“ postojećih resursa. Ovu aktivnost kombinovanja resursa nazvao je preduzetničkom funkcijom i vezao je za preduzetnika i preduzetništvo. „Preduzetništvo se zasniva na prepoznavanju prilika za inovacije i njihovu najbržu moguću tržišnu i ekonomsku valorizaciju. Inovacije kreiraju resurse“ – tvrdi Piter Draker. Inovacije dovode do stvaranja novog resursa koji do tada nije postojao (ili je postojao, ali nije imao upotrebnu vrednost), ili daje novu mogućnost upotrebe već postojećem resursu. Glina, nafta, boksit, laporac, kaučuk, silicijum i sl. nisu bili resurs, sve dok čovjek, zahvaljujući brojnim inovacijama, nije našao mogućnosti da ih preradi i nakon toga upotrebi. Inovacija omogućava stalno podizanje tehnološkog nivoa proizvoda, procesa, opreme i materijala.

Inovacija je od vitalne važnosti za ostvarivanje konkurentske prednosti. Najvažniji faktor ekonomskog razvoja u savremenoj ekonomiji je postalo znanje. Najveća konkurencija u današnjem svetu između kompanija (i država) odvija se u oblasti znanja. Znanje je postalo faktor od presudnog značaja za položaj kompanije, njeno pozicioniranje na tržištu i njenu profitabilnost. Ulaganje u znanje je u savremenoj ekonomiji najisplativija investicija. Najrazvijenije zemlje sveta su danas zemlje koje imaju visok nivo ulaganja u obrazovanje i nauku. Prema tome, može se reći da je znanje postalo odlučujući faktor poslovnog uspjeha i konkurentske prednosti savremenih kompanija. Razvijene zemlje se okreću onome što zahtijeva što manje rada, sirovina, energije, a što je moguće više pameti (znanja). Znanje, informacije, umeće i inovacije su postale ključno bogatstvo i proizvodni resurs postindustrijskog društva.