Zlatni standard

UVOD

U periodu od kraja Napoleonovih ratova do 1870. godine međunarodni monetarni sistem je karakterisalo uporedno korišćenje zlata i srebra za izradu novčića. Ovaj period se označava kao “era bimetalizma“.
Novčani sistem SAD je karakterisao bimetalizam od 1837. godine sve do početka Građanskog rata. Francuska se 1873. godine odrekla bimetalizma u korist zlata.
Prednost bimetalizma ležala je u ublažavanju fluktuacija cena, do koje je dolazilo u zemljama gde je korišćen samo jedan od spomenutih metala. U slučajevima kada se smanjivala količina zlata, zbog čega je ono postajalo retko i skupo, noseću ulogu novca na sebe preuzimalo je srebro, ublažavajući deflaciju do koje je dolazilo u zemljama gde je korišćen isključivo zlatni novac.
Bimetalizam je doživeo krah 1870. godine kao posledicu dva velika šoka, oba političkog porekla. Prvo je u vreme otpočinjanja Francusko-Pruskog rata, novonastala nemačaka država napustila do tada važeći srebrni standard i uvela zlatni standard. Zatim su SAD 1873. godine postavile zlato u središte monetarnog sistema. Ovi događaji su imali dve važne ekonomske posledice: (1) Srebrne valute su deprecirale u odnosu na zlato, i (2) Otpočeo je period usporene deflacije u zemljama koje su prihvatile zlatni standard.

RAZRADA

Međunarodni monetarni sistem predstavlja institucionalni aranžman koji upravlja kreiranjem deviznih kurseva. Na taj način, on predstavlja okvir koji zemljama omugućava da preko svojih granica kupuju i prodaju, vrše plaćanje, uzimaju zajmove i investiraju. To znači da da se u odnosima među zemljama uspostavljaju pravila kojih se sve države pridržavaju, tako da se plaćanje vrši bez problema. Prihvaćeni monetarni standard određuje valutni kurs, inflaciju, novčanu masu zemlje i na taj način direktno uslovljava i rešava platno-bilansne ravnoteže. Kroz istoriju
menjali su se monetarni sistemi što je menjalo i način rešavanja problema neravnoteže platnog bilansa.
Osnove savremenog monetarnog sistema postavljene su nakon Drugog svetskog rata na konferenciji u Breton Vudsu 1944.godine kada su stvorene dve ključne monetarne institucije- Međunarodni monetarni fond i Svetska banka.
Pre ovog sistema postojali su periodi zlatnog standarda i zlatno-deviznog standarda, koji su u to vreme imali veoma važnu ulogu u funkcionisanju tadašnjeg monetarnog sistema. U oba ova sistema, u zlatnom standardu i zlatno-deviznom standardu, zlato je imalo centralnu funkciju u održavanju stabilnosti novčanih jedinica kao i celokupnog međunarodnog monetarnog sistema. Period zlatnog standarda, koji je funkcionisao od 1870-1914. godine bio je period relativno stabilnih cena i privrednog napretka.
Uvođenje zlatnog standarda vezuje se za davnu 1816.godinu kada je ukinut bimetalizam ,
kada je Britanski parlament doneo zakon koji je predstavljao nalog CB da obnovi praksu ( prekinutu 4 godine po izbijanju Napoleonovih ratova (1793.-1815.) trenutne i opšte konvertibilnosti funte u zlato.
U drugoj polovini 20. veka, velike trgovinske zemlje poput Nemačke i Japana prihvataju zlatni standard, dok je u SAD-u zlatni standard uveden usvajanjem Zakona o zlatnom standardu, koji postavlja zlato kao jedino legitimno sredstvo obračuna vrednosti novca. Ovaj zakon definisao je vrednost dolara na 20,67$ za uncu zlata, što je dalo mogućnost zamene dolara za zlato u iznosu 1,5$ za jedan gram zlata.
Do 1880. godine sve velike trgovinske sile 19. veka prohvatile su zlatni standard, što je dovelo do jedinstvene cene zlata, koje je ovakvom opšteprihvaćenošću u svetu dobilo ulogu svetskog novca.
Za vreme funkcionisanja zlatnog standarda od 1880-1914. godine svaka zemlja je mogla samostalno da definiše zlatni sadržaj svojih novčanica, dok je nakon toga pasivno prihvatala da kupi ili da proda bilo koju količinu zlata po toj ceni. Zlatan sadržaj bio je fiksan, tako da su devizni kursevi takođe bili fiksni. Ovo se nazivalo zlatni paritet. Devizni kurs se mogao kretati unutar zlatnih tačaka, odnosno iznad ili
ispod utvrđenog pariteta, za iznos troškova prevoza jedinice zlata između dva finansijska centra. Postojale su tri osnovne etape važenja zlatnog standarda: Čisto-zlatni, Zlatno-polužni i Zlatno-devizni standard. Prve dve etape obuhvatale su period do izbijanja Prvog svetskog rata.
U čistom zlatnom standardu, koji je poznat i kao zlatno-novčani standard, sva zakonska sredstva plaćanja sastoje se od zlatnog kovanog novca. Zlato je smatrano opštim sredstvom plaćanja i merilom vrednosti, a takođe je imalo i ulogu čuvara vrednosti. S obzirom da su zlatne poluge mogle biti konvertovane u zlatni kovani novac, a taj isti novac mogao je opet da bude pretopljen u zlatne poluge, vrednost zlatnog novca bila je jednaka vrednošću zlata koje je imalo i druge nemonetarne namene.