Deliblatska pescara

PRIRODNO-GEOGRAFSKE KARAKTERISTIKE

Deliblatska peščara nalazi se u južnom delu Banata, između Dunava i zapadnih padina Karpata. Dugačka je oko 354 km, a široka oko 11 km i prostire se kao elipsa u pravcu jugoistok-severozapad. Po svom postanku, orografiji, klimi, specifičnosti flore i faune, Deliblatska peščara predstavlja jedinstven fenomen u Evropi, pa je svojevremeno nazvana Evropska Sahara.
Ovaj spomenik istorije prirode Panonske nizije jedno je od retkih pribežišta za mnoge specifične vrste flore i faune, koje u evropskim i svetskim razmerama predstavljaju prirodne retkosti. Peščara predstavlja geomorfološki i ekološko biogeografski fenomen ne samo Panonske nizije, već i čitave Evrope, kao i značajan genetički resurs naše Planete. U periodu posle II svetskog rata ideja zaštite prirode preovlađuje, tako da Deliblatska peščara dobija status zaštićenog prirodnog dobra. Uredbom Vlade republike Srbije 2002. godine ovo područje dobija status Specijalnog rezervata prirode. Proglašeno je za SRP “Deliblatska peščara”, Uredbom je rezervat okategorisan kao poslednja i najveća oaza peščarske, stepske, šumske i močvarne vegetacije Panonske nizije, kao jedan od najvećih centara biodiverziteta u Evropi i područje od izvanredne, univerzalne vrednosti za zaštitu prirode i nauku. U njenim granicama se nalaze 2 stroga rezervata, 16 rezervata genetskog fonda i 6 spomenika prirode.

 
RELjEF

Deliblatska peščara je geomorfološka formacija eolskog porekla, nastala u deluvijumu. Pripada retkom prirodnom fenomenu, jedinstvenom u Evropi, sa moćnim naslagama eolskog peska i izraženim dinskim reljefom. Nevezani pesak je nekada bio izuzetan problem, jer se pod dejstvom košave razvejavao širokim prostorima Panonske nizije. Zbog toga je Deliblatska peščara nazvana “Evropska sahara”, ili “najstarija pustinja u Evropi”.
Po poreklu, Deliblatska peščara je jedinstvena u Panonskoj niziji, a njen karakterističan dinski reljef ne sreće se tako izražen nigde u ovom delu Evrope. Deliblatska peščara je ostrvo stepe i šumo-stepe, koje odlikuje izvorni mozaik travnih, žbunastih i šumskih staništa. Zemljište čine različite peščane formacije, od crnog do smeđeg i žutog sterilnog peska. Maksimalna nadmorska visina iznosi oko 190 m (Pluc – 192 m, Cmi vrh – 189 m).
Područje je izuzetno kompleksno, po svim vidovima, od ekoloških karakteristika sve do načina gazdovanja, te se na osnovu toga jasno uočavaju tri kompleksa unutar područja, i to: mekolišćarsko u polojima reka, Vršački breg i Deliblatski pesak. Gazdinska jedinica „Deliblatski pesak“ je sastavni deo „Specijalnog rezervata prirode Deliblatska peščara“. To je specifična prirodna sredina koja ima ogroman privredni, zaštitni, naučni, istorijski, kulturni i obrazovni značaj.
Deliblatska peščara je najveća Evropska kontinentalna peščara. U istorijskom dobu je bila pod autohtonom šumskom vegetacijom hrasta i lipe i travnim formacijama stepske vegetacije. Nebrigom čoveka, počelo je brzo propadanje ekosistema. Najveći obim je ono zadobilo u toku 18. veka. Razlozi koji su doveli do toga su bile prekomerne seče, ispaša stoke i izazvani šumski požari. To je dovelo do brzog uništavanja šumskih i travnih formacija i ogoljavanja površina na velikim peščanim masama. Košava i drugi vetrovi lako su raznosili lako pokretljiv pesak i uticali na stvaranje Evropske sahare. Širenje nevezanih peščanih masa zapretilo je pre svega obradivom zemljištu, naseljenim mestima i saobraćajnicama, te je došao u pitanje i opstanak lokalnog stanovništva.
Nalogom Ugarskog parlamenta je rešavanje ovog pitanja dato temišvarskom direktoru šuma Vojne krajine, Francu Bahofenu. Nakon što je u periodu od 1808-1812. godine izvršen prvi premer peščare, utvrđeno je da se pesak rasprostire na površini od 40.660 ha, a da se na 16.800 ha nalazi otvorena pustinja koja se stalno širi, utvrđena je strategija vezivanja pokretnog peska, radi zaustavljanja i sprečavanja daljeg širenja erozije. Prvi korak je bila zabrana seča i ispaše stoke na području, a sledeći je bio podizanje zaštitnih pojaseva u graničnim delovima peščare. Na osnovu ranijih iskustava vezivanja peska u zemljama severne i srednje Evrope određene su vrste za pošumljavanje: beli bor, breza, bela i crna topola i jablan. Pošumljavanja bagremom započeta 1853. godine pokazala su svoju efikasnost i primenu do današnjih dana.