Građansko pravo

UVOD

POJAM GRAĐANSKOG PRAVA

Građansko pravo u objektivnom smislu je grana privatnog prava koja kao skup pravnih pravila uređuje one imovinske odnose u koje ljudi ulaze povodom stvari, činidbi ili imovine.

NAZIV

Naziv građansko pravo potiče iz rimskog prava kao prijevod latinskog ius civile. Međutim, staro rimsko ius civile i moderno građansko pravo su pojmovi različitog sadržaja. Težište naziva građansko pravo je na subjektima pravnih odnosa, a ne na sadržaju samih odnosa. Prema tome, jedino građansko pravo može u svom nazivu obuhvatiti istovremeno određeni krug imovinskih, pa i neimovinskih odnosa.

Naziv privatno pravo direktno je povezan sa podjelom cjelokupnog prava na javno (ius publicum) i privatno (ius privatum), koju je izvršio već Ulpijan. Javno pravo je ono koje se odnosi na položaj države, a privatno ono koje se tiče koristi pojedinaca. Bitno je istaći da je građansko pravo bilo uvijek svrstavano ne samo u privatno pravo, već je jedno vrijeme bilo i njegov sinonim. Ali kad je započeo proces sadržajnog raslojavanja, ostao je jedan skup pravnih pravila koje se u teoriji nazivalo opće privatno pravo ili opće građansko pravo. U privatno pravo danas, osim građanskog prava, spadaju i trgovačko pravo, autorsko pravo, pravo vrijednosnih papira, pravo osiguranja i dr. Naziv imovinsko pravo neposredno asocira na sadržaj tog prava i prirodu odnosa koje uređuje. Ono uređuje uglavnom imovinsku zaštitu neimovinske sfere čovjeka.

NAČELA GRAĐANSKOG PRAVA

Posebno karakteristična su 4 načela građanskog prava:

1. Načelo dispozitivnosti. Načelo dispozitivnosti znači da građanskopravni odnos nastaje, mijenja se i prestaje prvenstveno voljom stranaka. Na području obveznog prava ovo načelo manifestuje se kao sloboda ugovaranja. Sloboda ugovaranja podrazumijeva slobodu svakog učesnika u prometu da se odluči da li će ući u obvezni odnos ili ne, slobodu izbora vrste ugovornog odnosa, te slobodu utvrđivanja oblika i sadržaja ugovornog odnosa. Svaki pravni poredak utvrđuje opće granice slobode ugovaranja koje stranke ne smiju prekoračiti. U stvarnom pravu načelo dispozitivnosti manifestuje se u slobodnom korištenju i raspolaganju stvarima i pravima koja imamo na stvarima. U nasljednom pravu načelo dispozitivnosti izražava se u slobodi oporučnog raspolaganja.

2. Ravnopravnost stranaka. Položaj stranaka u građanskopravnom odnosu je koordiniran. Nema subordinacije koja je karakteristična za upravno pravo.

3. Imovinska sankcija. Sankcija je štetna posljedica koja pogađa onoga ko se ne drži naređenja ili zabrane izražene u pravnoj normi. Sankcija je također posljedica koja stiže onoga ko ne izvrši obavezu koju je preuzeo stupanjem u građanskopravni odnos. Sankcije su u građanskom pravu bile u početku lične (dužničko ropstvo).

4. Prometnost prava. Pri prometnosti se misli na promet subjektivnih građanskih prava. Subjektivno građansko pravo je ovlaštenje koje nastaje za učesnika konkretnog građanskopravnog odnosa na osnovu normi građanskog prava u objektivnom smislu. Mogućnost prometa subjektivnih imovinskih prava postoji jedino u građanskom pravu, uz određene izuzetke koji se nazivaju strogo osobna građanska prava, a koja se ne mogu dobrovoljnim sporazumom prenositi sa jedne osobe na drugu. (npr.roditeljsko pravo)

SISTEM GRAĐANSKOG PRAVA

Poznata su 2 modela u izgradnji sistema građanskog prava: institucijski i pandektni. Institucijski sistem potiče iz rimskog prava. Gaj u Institucijama kaže da se svo pravo odnosi na osobe (personae), imovinu (res – stvari) i tužbe (actiones). Ovaj trodijelni sistem pokazao se neodgovarajućim za građansko pravo. Pandektni sistem razvijen je u njemačkoj pravnoj teoriji i primijenjen u njemačkom Građanskom zakoniku iz 1896.godine. Sastoji se od 5 dijelova: opći dio, obvezno pravo, stvarno pravo, porodično pravo i nasljedno pravo. U savremenoj nauci prednost se daje pandektnom sistemu.

Opći dio građanskog prava sadrži skup pravila i načela koja su zajednička svim dijelovima građanskog prava; Stvarno pravo je skup pravnih pravila kojima se uređuju odnosi između ljudi s obzirom na stvari. Obvezno pravo je skup pravnih pravila kojima se uređuju oni društveni odnosi u kojima je jedna stranka (vjerovnik) ovlaštena da od druge stranke (dužnik) traži izvršenje neke činidbe, a ona je dužna tu činidbu izvršiti. Nasljedno pravo je skup pravnih pravila kojima se za slučaj smrti jedne osobe (ostavitelja) uređuje podjela njene imovine na druge osobe (nasljednike).

ODNOS GRAĐANSKOG PRAVA PREMA DRUGIM GRANAMA PRAVA

Građansko pravo – trgovačko pravo. Postoje 2 varijante ovog odnosa: Dualistička varijanta sastoji se u potpunom odvajanju trgovačkog od građanskog prava. Monistička varijanta zadržava jedinstvenost građanskog prava za sve vrste subjekata i pravnih poslova, sa eventualnim odstupanjima za privrednopravne subjekte i poslove.

Građansko pravo – porodično pravo. Između građanskog i porodičnog prava postoje sličnosti i razlike, kako u prirodi odnosa, tako i u metodama uređivanja tih odnosa. Sličnost u pogledu odnosa postoji u dijelu imovinskih odnosa u braku i porodici. Priroda ostalih odnosa je međusobno potpuno različita. U porodičnom pravu uređuju se lični odnosi, a imovinski odnosi su podređeni ostvarenju ličnih prava. Metodološka sličnost je u načelu dispozitivnosti (dobrovoljnosti) zasnivanja odnosa i načelu ravnopravnosti subjekata, a razlike su neprometnost porodičnih subjektivnih prava i odsustvo imovinske sankcije u porodičnom pravu.

Građansko pravo – radno pravo. Radno pravo je prije osamostaljenja u zasebnu granu prava bilo sastavni dio građanskog prava. Osnovni instrument radnog odnosa je bio ugovor o službi (locatio conductio operarum).

Građansko pravo – upravno pravo. Metode, odnosno načela upravnog prava suprotni su onima građanskog prava. Umjesto ravnopravnosti i koordinacije među strankama, u upravnom pravu važi načelo subordinacije, umjesto načela prometnosti načelo neprometnosti i delegacije nadležnosti, umjesto imovinske sankcije preovladava lična sankcija. U upravnom pravu preovladavaju kogentne, a u građanskom dispozitivne norme.

Građansko pravo – međunarodno privatno pravo. Međunarodno privatno pravo uređuje posebnu vrstu imovinskih odnosa, a to su imovinski odnosi sa tzv.međunarodnim obilježjem. Npr.ugovor o prodaji zaključe 2 državljanina različitih zemalja na teritoriji treće države. Postavlja se pitanje koje će nacionalno građansko pravo biti primijenjeno u konkretnom slučaju. Taj zadatak rješava međunarodno privatno pravo pomoću tzv.kolizijskih pravila. Naziv “međunarodno” to pravo nije dobilo zato što je zaista međunarodno, već zato što uređuje privatnopravne odnose sa međunarodnim obilježjima. Ono je unutrašnje pravo države.