Međunarodno privatno pravo

1. Predavanje Međunarodno privatno pravo
I Deo

Naziv i pravna priroda međunarodnog privatnog prava
Sam naziv međunarodno privatno pravo (Rrivate International Law) potiče od američkog autora Džozefa Storija (Joseph Story), koji ga je 1834. godine naveo u svom poznatom delu Sommentaries of the Confict of Laws. Pravne norme, koje pripadaju ovoj grani prava imaju zadatak da reše sukob zakona prilikom izbora merodavnog prava. Krajem XIX veka, nemački pravnik Franc Kan (Franc Kan) je zapazio da sporovi u međunarodnom privatnom pravu započinju od samog naziva (Titelblatt). U sottop law sistemu, pored naziva privatno međunarodno pravo (Rrivate International Law) i međunarodno privatno pravo (1nternational Private Law), koristi se i termin „sukob zakona” (Conflict of Laws ). Veliki deo međunarodnog privatnog prava u svakoj zemlji spada u oblast međunarodnog prava, dok drugi deo čini unutrašnje međunarodno privatno pravo, što znači da je pojam međunarodno vezan za predmet ove naučne discipline i ne postoji univerzalno Međunarodno privatno pravo.U Srbiji, prve norme međunarodnog privatnog prava nalazimo u Srpskom građanskom zakoniku (1844).

Predmet međunarodnog privatnog prava
Aktuelnim Zakonom o rešavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja propisano je odredbama člana 1. da ovaj zakon sadrži pravila o određivanju merodavnog prava za statusne, porodične i imovinske, odnosno druge materijalnopravne odnose s međunarodnim elementom i pravila o nadležnosti sudova i drugih organa Republike Srbije za raspravljanje navedenih odnosa, pravila postupka i pravila za priznanje i izvršenje stranih sudskih i arbitražnih odluka. Imajući u vidu navedeno, međunarodno privatno pravo se definiše kao skup pravnih normi, koje se primenjuju na građanskopravne i privrednopravne odnose sa elementom inostranosti, a tiču se nadležnosti sudova (državnih i arbitražnih), organa za alternativno rešavanje sporova i organa uprave, primene merodavnog materijalnog prava, te definisanja uslova i postupka za priznanje i izvršenje inostranih sudskih i arbitražnih odluka donetih povodom odnosa sa elementom inostranosti.
Izvori međunarodnog privatnog prava (domaći)
Domaći izvori međunarodnog privatnog prava
Materijalne izvore u međunarodnom privatnom pravu kao i u drugim granam prava predstavljaju društveni i politički interesi, koji određuju sadržinu zakonodavstva, dok su formalni izvori prava opšti pravni akti u kojima su sadržane norme međunarodnog privatnog prava.
a.) Ustav
Ustav je najviši pravni akt u hijerarhiji pravnih akata jedne države i kao takav može biti direktni ili indirektni izvor normi međunarodnog privatnog prava. Ustavne odredbe su opšteg karaktera i odnose se na regulativu zakonodavne nadležnosti materije međunarodnog privatnog prava u federativnim državama, regulativu pravosudnog sistema i dejstva sudskih odluka, regulativu osnovnih prava čoveka i građanina i položaja stranaca, osnovne postulate društvenog uređenja, pitanje državljanstva, položaja domaćih državljana u inostranstvu i pružanja diplomatsko-konzularne zaštite domaćim državljanima u inostranstvu i hijerahizaciju različitih izvora prava.
b) Zakoni
Zakon o rešavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja iz 1982. godine još uvek je aktuelan i najznačajniji je zakon u oblasti međunarodnog privatnog prava, koji ovu značajnu materiju reguliše uz niz zakona i podzakonskih akata, ali u okviru svoje osnovne materije. Zakon o rešavanju sukoba zakona sadrži strukturalno šest glava i njime je regulisana materija sukoba zakona i sukoba jurisdikcija. Zakon o rešavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja, kao ni Zakon o međunarodnom privatnom pravu ne obuhvata celokupno međunarodno privatno pravo Srbije.
U oblasti meničnog i čekovnog prava kolizione norme sadrži Zakon o menici. Značajan je Zakon o pomorskoj i unutrašnjoj plovidbi, kao i Zakon o obligacionim odnosima i osnovama svojinsko-pravnih odnosa u vazdušnom saobraćaju. Zakon o obligacionim odnosima i osnovama svojinskopravnih odnosa u vazdušnom saobraćaju donet je na osnovu člana 97. stav 1. tačka 7. Ustava
Republike Srbije, po kome Republika Srbija uređuje i obezbeđuje, pored ostalog, svojinske i obligacione odnose i zaštitu svih oblika svojine. Kolizione norme sadrže Zakon o stečaju i Zakon o zaštiti potrošača.
Jednostrane norme o teritorijalnoj i personalnoj primeni na slučajeve sa elementom inostranosti sadrže važeći Zakon o radu, Zakon o zaštiti konkurencije.
Značajni su Zakon o osnovama svojinsko-pravnih odnosa i Zakon o stranim ulaganjima, te Zakon o poljoprivrednom zemljištu, Porodični zakon i Zakon o javnom informisanju. Supsidijerni izvori prava u ovoj oblasti su i Zakon o spoljnotrgovinskom poslovanju i Zakon o deviznom poslovanju kao i važeći Zakon o parničnom postupku i Zakon o izvršenju i obezbeđenju, Zakon o vanparničnom postupku , te Zakon o arbitraži.
Danom početka primene Zakona o izvršenju i obezbeđenju prestao je da važi Zakon o izvršnom postupku.
v. ) Sudska praksa i pravna nauka
Sudska praksa, ne predstavlja formalni izvor prava kod nas. Ipak, ako u postupku pred prvostepenim sudom u većem broju predmeta postoji potreba da se zauzme stav o spornom pravnom pitanju koje je od značaja za odlučivanje o predmetu postupka pred prvostepenim sudovima, prvostepeni sud će po službenoj dužnosti ili na predlog stranke, zahtevom da pokrene postupak pred Vrhovnim kasacionim sudom radi rešavanja spornog pravnog pitanja. Sud koji je pokrenuo postupak za rešavanje spornog pravnog pitanja dužan je da zastane sa postupkom dok se ne okonča postupak pred Vrhovnim kasacionim sudom. Ako je Vrhovni kasacioni sud rešio sporno pravno pitanje, stranke u postupku u kome se postavlja isto sporno pravno pitanje nemaju pravo da traže njegovo rešavanje u parnici koja je u toku.
Iako ne predstavlja formalni izvor prava, pravna nauka svojim autoritetom često utiče na rad zakonodavca ili sudova.