Mosarapski jezik

Arapi na Iberijskom poluostrvu

Arapska plemena iz severne Afrike uspela su prilično lako da osvoje Iberijsko poluostrvo, zahvaljujući velikim sukobima oko prestola u tadašnjoj prestonici Španije, Toledu. Početkom 8. Veka, tačnije 711. Godine, oni su prodrli na jug poluostrva i tamo osnovali kalifat, odnosno muslimansku državu danas poznatiju kao Al – Andalus, čiji je glavni kulturni i politički centar bila Kordoba. Opis tadašnjeg izgleda ovog grada dao je Samardžić u svom delu Istorija Španije: “Sama Kordoba postala je jedan od najvećih i najlepših gradova srednjovekovne zapadne Evrope… Bila je znamenje jedne napredne kulture, čiji su se dometi jasno opažali upravo u tom razdoblju koje je na hrišćanskom zapadu ostavljalo utisak opšte praznine”. U kalifatu su se sada preplitale čak tri različite religije: hrišćanska, jevrejska i muslimanska, a uticaj pridošlica se nije primećivao samo u jeziku, već i u arhitekturi, modi, filozofiji, kulinarstvu itd. S obzirom na to da su Arapi Iberijom vladali oko osam stotina godina, za to vreme se između muslimanske i romanske kulture stvorila neraskidiva veza – hrišćani koji su živeli pod muslimanima u Al – Andalusu (današnjoj Andaluziji) bili su spona između severa i juga, romanskog i arapskog jezika i kako im je bila dodeljena takva uloga, bilo je očekivano stvaranje novog jezika, kao mešavine ova dva. Tako je nastao mosarapski jezik.
Mosarapima (od arapskog must´arabi, što znači arabizovan) nazivan je hrišćanski živalj koji je bio nastanjen na jugu Španije, području koje je obuhvatao kalifat, a mosarapski jezik predstavlja mešavinu različitih romanskih i arapskog jezika, kojim su oni govorili između 8. I 15. Veka. U Al – Andalusu je arapski bio jezik svakodnevnog života, trgovine, nauke, dok mosarapski nikada nije imao status zvaničnog jezika, već je pre bio neka vrsta dijalekta (korišćen je kao porodičan jezik, u privatne svrhe, nikada u administraciji) , ali su oba pomenuta jezika korišćena podjednako i od strane Arapa, i Jevreja i Mosarapa, što govori o bilingvizmu koji je bio karakterističan za ondašnju Španiju, odnosno njenu južnu pokrajinu. Jezici su se preplitali tako što su Arapi prihvatili određeni deo leksike andalužansih hrišćana, a oni su, s druge strane, usvojili pismo osvajača i njihovo književno mišljenje.
Kako je jačala Rekonkista, odnosno ponovno osvajanje Iberijskog poluostrva od strane hrišćana, ovaj jezik se sve manje koristio i posle 1492. Godine i pada Granade i kalifata, potpuno je nestao i danas se ubraja u izumrle jezike.

Istorija mosarapskog jezika

Vrlo je interesantna činjenica da su, iako mi danas govornike mosarapskog jezika nazivamo Mosarapima, oni za sebe u doba Al – Andalusa imali drugo ime. Svoj jezik su nazivali imenom koje je značilo latinski, odnosno romanski jezik, a sebe su, prema tom nazivu, zvali Latinos. Iako su živeli na teritoriji kalifata, nisu želeli da se odreknu sopstvenog jezika i vere (a pošto ga je odlikovala poprilična verska tolerancija, niko ih nije ni primoravao na to, iako je prezalak u islam donosio određene beneficije) , ali je uticaj arapskog koji su svakodnevno slušali bio neizbežan. Već u 10. Veku mogla se primetiti razlika u jezičkom sistemu romanskih jezika sa severa Španije i novorazvijenog jezika iz Al – Andalusa, po nekim elementima fonetike i leksike koji su se zadržali sve do danas.
Iako je mosarapski jezik korišćen na Iberijskom poluostrvu među romanskim stanovništvom, naučnici imaju dosta problema pri pokušaju da ovaj jezik svrstaju u određenu grupu. Očigledno je da je mosarapski nasledio gramatiku kasnog latinskog jezika, ali zbog leksičkog preplitanja sa arapskim i velikog razlikovanja od latinskog što se tiče fonetike, ne može se reći da je tipičan iberoromanski jezik. Pokazivao je, doduše, neke zajedničke crte sa istočnim i zapadnim iberoromanskim dijalektima, pa je na neki način bio i spona između, na primer, aragonskog i katalonskog ili leonskog i galisijskog jezika.
U nekim aspektima, mosarapski se smatra i arhaičnijim od drugih romanskih jezika sa Iberijskog poluostrva, a to se vidi najviše u fonetici, na primer:

• u očuvanju nekih suglasničkih grupa koje u današnjem španskom imaju drugačiji oblik, na primer: grupe pl i kl koje su zamenjene španskim digrafom ll
• sačuvana je fonema f, koja je u španskom postala h (hache) , odnosno uopšte se ne čita
• nema promena p u b, k u g i t u d, na primer, u rečima: lopa (loba) , toto (todo) , formica (hormiga) , kao u ostalim jezicima poluostrva
• sačuvan je skup fonema m´n koji u savremenom španskom imaju vrednost skupa mbr, kao u reči hombre
• grupa aj u španskom prelazi u samoglasnik e

Morfologija mosarapskog jezika sličnija je morfologiji latinskog, nego morfologija bilo kog drugog romanskog jezika.
Posebno je zanimljiv način pisanja koji su praktikovali govornici mosarapskog. Poznat je pod imenom aljamía – pisanje arapskim, ili čak jevrejskim karakterima na romanskom jeziku, a najtipičniji jezici koji su se ovim koristili bili su jevrejski ladino i upravo mosarapski. Kako arapski karakteri nisu mogli da zabeleže sve glasove koji su postojali u romanskim jezicima tog doba, arapsko pismo je moralo da pretrpi određene promene i da usvoji nove znakove koje su stvarali Mosarapi. Pored njih, ovaj način pisanja bio je karakterističan i za Arape koji su bili primorani da prime hrišćanstvo, malo posle pada Granade 1492. Godine.
Ono što su uglavnom predstavljali textos aljamiados bile su harće, kratke romanske pesme, koje su, kako se kasnije ispostavilo, jedini pisani tragovi mosarapskog jezika.