Opcije

UVOD

Berza je fizički i poslovno organizovan prostor, na kome se po strogo utvrđenim pravilima trguje hartijama od vrijednosti, novcem i stranim sredstvima plaćanja. Berza je prostor na kome se trguje dugoročnim hartijama od vrijednosti. Danas je to visoko organizovana institucija finansijskog karaktera, sa specifičnim oblikom inkorporacije, u vlasništvu države ili učesnika u berzanskoj trgovini.
Finansijski derivati su ugovori sa kojim se trguje na berzi. Oni obično obuhvataju sporazum između dvije strane o razmjeni standardnog iznosa active ili novčanog toka po unaprijed određenoj cijeni i na određeni datum u budućnosti. To su finansijski instrumenti čija vrijednost zavisi od kretanja cijena hartija od vrijednosti ili drugih aktiva iz kojih se deriviraju.
Terminski ugovori (opcije, forvards, fjučersi i svop ugvori) spadaju u najznačajniji segment tržišta finansijskih derivata. Reč je o ugovorima za isporuku robe i finanasijskih instrumenata u neko buduće vrijeme. Terminski ugovori se razlikuju u pogledu njihove standardizovanosti. Nestandardizovani terminski ugovori najčešće su prisutni na valutnom tržištu zahvaljujući posredovanju banaka i specijalizovanih dilera stranim valutama. Za druge oblike vezane za imovinu češće se koriste standardizovani terminski ugovori jer imaju razvijeno sekundarno tržište i omogućavaju veću fleksibilnost upotrebe.
Opcije su standardizovani finansijski derivati kod kojih je jedino cijena neizvjesna. To su ugovori (opcijski ugovori) koji su visoko standardizovani i zato se sa njima može trgovati.
Finansijski derivati ili izvedene harije od vrijednosti se nazivaju tako što se njihova vrijednost izvodi iz vrijednosti neke druge osnovne aktive, koja se nalazi u njihovoj osnovi. Ali za razliku od osnovnih hartija, finansijski derivati ne odražavaju niti jedan dva osnovna odnosa kreditni i vlasnički.

POJAM OPCIJA

Najdinamičniji deo tržišta derivatima odnosi se na opcije. Reč je o specifičnim ugovorima koji nisu obavezni da se realizuju od strane njihovog vlasnika. Zbog toga su opcije instrumenti koji u velikoj mjeri koriste princip poluge, a sa druge strane imaju ograničeni visinu gubitka. To su opcije konverzije obveznica i preferencijalnih akcija u obične akcijeske i prava kupovine običnih akcija po unaprijed utvrđenoj cijeni.
Opcija je ugovor koji daje pravo, ali ne i obavezu, njenom vlasniku da kupi ili proda neku vrstu imovine po unaprijed dogovorenoj cijeni (cijeni realizacije) unutar određenog razdoblja (tri, šest ili deset mjeseci, a ponekada i godinu dana).
Opcija je izvedena hartija od vrijednosti koja vlasniku (kupcu) daje pravo, ne i obavezu, da kupi ili proda određenu aktivu (robu) po unaprijed ugovorenoj cijeni i u određenom vremenskom periodu, do ugovorenog datuma isteka i na sam taj datum kod američkih opcija, a isključivo na sam datum isteka opcije kod evropskih opcija.
Obaveza prodavca je da isporuči ugovorenu robu, kada kupac podnese opciju na realizaciju. Obaveza kupca opcije je da plati premiju (npr. 3-5% od vrijednosti robe), kao garanciju kupovine. Premiju (unaprijed položeni depozit) gubi ako od opcije odustane. Ako kupac na dan isteka opcije želi da ima i opciju kupovine i opciju prodaje, onda uplaćuje duplu premiju, pa se sve opcije zovu opcije sa duplom premijom.
Premija (deposit-kapara) opcije uvijek pripada prodavcu kao nagrada za njegov napor i obavezu da isporuči robu na prvi poziv kupca. Ako kupac opcije ne podnese prodavcu za realizaciju o roku, opcija prestaje da važi, a prodavcu pripada premija koja je unaprijed uplaćena. Za opcije kojima se trguje na službenom mjestu (berzi) uplata premije vrši se kod kliriniške kuće. Pošto se nikada ne zna šta će kupac odlučiti i da li će se ovaj ugovor realizovati. Pravnici ih često zovu nedovršeni ugovori, što upućuje na karakter njihove neizvjesnoti.