Prostorno funkcionalna organizacija opštine Arilje

Uvod

,, …Arilje po geografskom svom položaju spravedljivo možemo nazvati malim ovozemaljskim rajem, koga Moravica i Rzav, kao Tigar i Eufrat orošavaju i koji žuborom i šumom svojih reka i na njima vodenica, kao vodopad Amazonske reke i najbrižljiviju zoru uspavljuje. Dalje ono izgleda kao kakva mala varošica, jer se tu nahodi crkva i škola, zajedno sa sreskom i opštinskom kućom, zatim ima šest kuća i pet dućana, a za ovima, pak, nalaze se još tri mehane i tri pekarnice… ”, zapisao je učitelj Vladimir Popović, 1868. godine.
Austrijski naučnik i putopisac Feliks Kanic, 1888. godine iznosi svoje viđenje Arilja: ,,Ostavljajući desno Godovik prešli smo Rzav, koji ovde izlazi iz jednog tesnaca i na njegovom ušću u Moravicu stigli pred čuvenu crkvu u Arilju. Blizu neugledne zgrade ariljskog sreskog načelstva nikla je izvrsna mehana u kojoj me je, zahvaljujući ljubaznosti i snalažljivosti vlasnika, dočekala trpeza kao u bajci. Iznenadila me je i lepa opštinska zgrada sagrađena 1872. godine, a najviše škola završena 1886. godine. Ona znatno podiže glavni trg ove varošice sa svega 54 kuće… Zajedno sa mestom izmenio se i izgled njegovih stanovnika: prelazak od nekadašnje raje u samosvesne građane slobodne države ogleda se, ne samo u ponašanju, već i u njihovoj spoljašnjosti. Mladi ljudi su zamenili fes udobnom šajkačom, a ženska nošnja sve više naginje evropskom kroju”.

Položaj opštine i odnos prema okruženju
Granice i veličina opštine
Površina opštine Arilje iznosi 349 km², (što je manje od proseka u Republici Srbiji koji iznosi 467.5 km²) na čijem području živi 19 784 stanovnika, po popisu iz 2002 godine. Gustina naseljenosti je 56.6 st/km². Prosečna veličina naselja iznosi 15.9 km2, a prosečan broj stanovnika po naselju je 899.
Gradsko područje zahvata površinu od 668 ha, a naseljava ga oko 6744 stanovnika po popisu iz 2002 godine.
Opština se na severu graniči sa opštinom Požega i to prema selima Roge i Svračkovo, zatim vencem planine Blagaje preseca Veliki Rzav i izlazi do Godovika, produžava Stanojevića brdom do Milićevog sela, pa izlazi na reku Moravicu i njome produžava do ušća potoka Konika. Ovaj potok je granica prema Lopašu, do Donje Kravarice, koja pripada opštini Lučani. Granica zatim produžava na jug prema Stanojevom vrhu, do Kotraže i izlazi na Golo brdo, do granice sa opštinom Ivanjica. Opštinska međa dalje produžava preko Đokovića brda, pa se spušta u reku Moravicu, zatim preseca put za Ivanjicu i izlazi na Malič. Obroncima planine Malič granica silazi u Ljupču reku i izlazi na severne obronke Gradine. Od nje granica izlazi na obronke Kukutnice i spušta se u Mali Rzav, preseca ga i izlazi na obronke Okruglice, pa se spušta u Veliki Rzav. Njime ide do Sastavaka, odakle produžava prema Treštenoj steni, odnosno graniči se sa opštinom Nova Varoš. Dalje granica produžava ka severu, prema opštini Čajetina, pa preko Omara silazi u reku Ljubišnicu, preseca je i izlazi na Ćavu, odakle produžava ka Smiljanskom brdu, pa silazi u reku Katušnicu. Njome ide do ušća u Veliki Rzav, pa Rzavom ide do Gordića, odakle izlazi na Rastovac, pa njegovim vencem silazi u Megarski potok, preseca ga i izlazi na Bjelovac, (granica sa opštinom Užice), pa silazi u Veliki Rzav na ušću Dubokog potoka. Dalje ide Velikim Rzavom do obronaka Kukavice, odakle dolazi na početnu tačku granice sa Požegom.
Naselje Arilje, koje je administrativno – upravno središte opštine, nije smešteno u geometrijskom centru teritorije, već se nalazi u severoistočnom delu opštine, na ušću Velikog Rzava u Moravicu. Njegov položaj je određen koordinatama 430 45′ s.g.š. i 200 06′ i. g. d. Centar naselja se nalazi se na 349 m nadmorske visine. Na ovom mestu se ukrštaju magistralni i regionalni putni pravci, povezani sa mrežom lokalnih puteva, koji Arilju omogućuju vezu sa svim delovima opštinske teritorije. Rastojanje između naselja Arilje i najudaljenije tačke u opštini iznosi oko 22 km. Većina sela se nalazi na udaljenosti do 10 km od opštinskog centra. Na najvećoj udaljenosti od opštinskog centra su naselja Visoka, Bjeluša, Radoševo i Brekovo.