Specifičnosti u zdravstvenoj nezi obolelih od malarije

Malarija je najučestalija tropska bolest, sa visokim morbiditetom i mortalitetom i sledstvenim ogromnim ekonomskim i socijalnim značajem. Procenjuje se da je u svetu oko 3,2 milijarde ljudi u riziku od obolevanja od ove bolesti. Prema podacima Svetske zdravstvene organizacije u 2015. godini je bilo 214 miliona novih slučajeva malarije sa 438.000 smrtnih ishoda i transmisijom u 95 zemalja.
Iako je u poslednjih 50 godina značajno smanjena geografska teritorija zahvaćena malarijom, kontrola je sve teža. Ponovno javljanje malarije je sve učestalije u regionima iz kojih je parazit ranije eradikovan ili u kojima je incidencija bila značajno smanjena. Razlozi su mnogobrojni i uključuju globalne klimatske promene, ekološke promene pod uticajem čoveka koje favorizuju održavanje i širenje populacije komaraca, multirezistenciju parazitskih vrsta, kao i masovne migracije, izazvane konfliktima ili porastom turističkih i poslovnih putovanja iz i u malarična područja.
Malarija je izlečiva bolest ako se na vreme prepozna i dijagnostikuje. Sa aspekta sprečavanja ponovnog uspostavljanja transmisije, pouzdana i pravovremena dijagnostika predstavlja značajnu kariku u lancu prevencije.

2. MALARIJA
2.1. Epidemiologija malarije
Uzročnici malarije pripadaju rodu Plasmodium (P.). Od preko 250 vrsta ovog roda samo pet je odgovorno za malariju čoveka. Biološki vektor plazmodijuma su ženke komaraca roda Anopheles (A.). Poznato je preko 400 vrsta komaraca roda Anopheles (A.), ali samo tridesetak vrsta imaju vektorski kapacitet za prenošenje malarije. Čovek se inficira ubodom zaraženih ženki komaraca kojim unose sporozoite, infektivne oblike parazita. Malarija je vezana za vodena staništa vektora, pre svega tropskih i subtropskih regiona sveta, gde visoke temperature pogoduju vektorima i obezbeđuju kompletiranje razvoja plazmodijuma u ženki komarca.
Vrste roda Plasmodium imaju različitu geografsku distribuciju i učestalost. P. falciparum i P. vivax su najšire rasprostranjene vrste, P. malariae i P. ovale ređe, dok je P. knowlesi ograničen na jugoistočnu Aziju.
P. falciparum široko je rasprostranjen u tropskim i subtropskim područjima i izaziva veliki broj kliničkih slučajeva. Najveću prevalenciju P. falciparum ima u podsaharskoj Africi, Novoj Gvineji i na ostrvu Hispanjola, dok je P. vivax najzastupljeniji u južnoj i jugoistočnoj Aziji, Americi i zapadnom Pacifiku. Ove dve vrste su podjednako zastupljene na Indijskom podkontinentu, u istočnoj Aziji i Okeaniji.

P. vivax ima globalnu distribuciju, jer je sem tropskih i subtropskih područja značajno zastupljen i u umerenim klimatskim područjima. Duga inkubacija (i do 8–10 meseci) objašnjava zašto ova vrsta može biti endemska i u područjima sa dugom, hladnom zimom. Procena je da godišnje od malarije izazvane ovom vrstom oboli 90– 120 miliona ljudi. Trenutno najveća ekspanzija P. vivax malarije beleži se u Severnoj Koreji, sa rizikom da se proširi na Kinu i Južnu Koreju.

Vrsta P. ovale zastupljena je u većini zemalja podsaharske Afrike, jugoistočne Azije i Indijskog podkontinenta, sa prevalencijom od čak 15% u ruralnim delovima Nigerije i Papua Nove Gvineje.
P. malariae ima nisku prevalenciju ali globalnu distribuciju, koja se poklapa sa distribucijom P. falciparum. Raširen je širom podsaharske Afrike, jugoistočne Azije, Indonezije i ostrva u zapadnom Pacifiku, a u Južnoj Americi u području Amazona.
P. knowlesi je prvi put opisan 1931. kod dugorepih makaki majmuna u Singapuru, a prve infekcije ljudi zabeležene su 1965. i 1971. godine u Maleziji, ukazujući na njegov zoonotski kapacitet. Vulnerabilno područje za transmisiju ove vrste proširilo se iz Malezije na šire područje jugoistočne Azije i poklapa se sa distribucijom vektora. Distribucija P. knowlesi u šumskim pojasevima uslovila je importovanje ove vrste preko turista u zapadnu Evropu.
Intenzivna poslovna i turistička komunikacija sa endemskim regionima, kao i priliv imigranata, uslovljavaju brojnost importovanih slučajeva malarije, naročito u zemljama zapadne Evrope. Bitan aspekt importovane malarije je ne samo broj obolelih i umrlih, već i mogućnost ponovnog unošenja u zemlje iz kojih je iskorenjena ali u kojima su i dalje prisutni vektori.
Importovani slučajevi malarije u uslovima globalnog zagrevanja obavezuju na budnost i prevenciju. Visoke temperature stvaraju pogodne uslove za preživljavanje vektora i kompletiranje sporogoničnog ciklusa u njima preuzimanjem gametocita plazmodijuma. Slučajevi sporadične autohtone transmisije malarije zabeleženi su u pojedinim delovima Evrope, npr. u Italiji, na Korzici i u Španiji, dok je u Grčkoj ponovo uspostavljeno epidemijsko javljanje. Naime, nakon eradikacije 1974. godine godišnje je beleženo po 20–50 importovanih slučajeva. Od 1991. počelo je prijavljivanje retkih autohtonih slučajeva, a od 2009. godine uspostavljena je transmisija P. vivax u Lakoniji, području sa dosta vodnih kanala, pa je u periodu od 2009. do 2012. zabeleženo ukupno 73 slučaja (2009. – 7, 2010. – 4, 2011. – 42, 2012. – 20 slučajeva). Lokalni vektori preuzeli su P. vivax gametocite od imigranata iz Pakistana i Avganistana koji su obavljali poljoprivredne radove tokom leta.
U regionima sveta gde je malarija endemska, pojedinci mogu imati veoma niske nivoe parazitemije. Osobe koje žive u područjima endemskim za malariju kontinuirano su izložene infekciji, tako da nakon ponovljenih infekcija mogu razviti stanje preimunicije koje se karakteriše imunskim odgovorom sposobnim da kontroliše parazitemiju.