Bankarski poslovi

UVOD

Banke predstavljaju najveću i najznačajniju grupu depozitnih finansijskih institucuja. Etimološki pojam banka vodi porijeklo od latinske riječi „banca“ što znači klupa ili „sto za razmjenu novca“. Banke su, dakle, institucije koje prikupljaju slobodna novčana sredstva (depozite), odobravaju kredite i obezbjeđuju transakcioni novac ( plaćanja ).
Početak bankarstva vezuje se za Srednji vijek na području sjeverne Italije, iako pojedine elemente bankarstva možemo naći i u antičkoj Grčkoj i Rimu, kada je banka bila važna u funkciji mjenjačnica novca, posredovanja i čuvanja novca, a te poslove su ustvari obavljali hramovi uz zaštitu vladara. Slične poslove obavljali su sumerski sveštenici 3000 godina p.n.e., kao i vavilonski sveštenici. Vavilonci su poznavali poslove deponovanja novca, mjenjačke poslove, posuđivanje novca uz kamatu i vršenje isplata na račun komitenta. U početku su stari bankari samo čuvali tuđi novac bez prava da ga upotrijebe, da bi nakon što su shvatili da njihovi deponenti duže vrijeme ne traže svoj novac, oni su počeli da daju od tog novca zajam uz kamatu, dok su istovremeno i svojim deponentima plaćali određenu kamatu za ekonomsku upotrebu njihovih depozita. Tako su se razvili prvi bankarski poslovi i posrednička uloga banke.
Savremene definicije pojma banke u ekonomskoj teoriji uzimajući u vidu nastanak, razvoj i koncepciju banke, daju sledeću definiciju iste:
„Banka je specifičan privredni i tržišni subjekt (sui generis preduzeće), koja, na bazi prenijetih ovlašćenja i povjerenja, posreduje u transferisanju tuđih sredstava (prije svega na kreditnoj osnovi), obavljajući sve novčane, depozitne i kreditne transakcije između finansijski suficitarnih i finansijski deficitarnih transaktora, vršeći pri tome sekundarnu emisiju novca uz ispoljavanje visokog stepena profesionalnosti, organizovanosti i adaptiranosti na promene u društveno-ekonomskom okruženju, što doprinosi maksimizaciji sopstvene mikroekonomije i optimizaciji korišćenja finansijskih sredstava u makroekonomiji.“
Poslednjih godina uloga banke se značajno mijenja, radi čega se mijenja i shvatanje o suštini bankarski poslova. Glavni elementi uticaja na ove promjene su tokovi internacionalizacije i globalizacije, povećanje broja finansijskih usluga, podizanje nivoa konkurencije, tehničko tehnološki razvoj itd.

POJAM BANKARSKIH POSLOVA

Banke su trgovinski subjekti, te su stoga i bankarski poslovi objektivni trgovački poslovi. Bankarski poslovi su posebna vrsta pravnih poslova u robnonovčanom prometu gdje se opšta načela i principi robnonovčanog prometa primjenjuju i kada su u pitanju bankarski poslovi, ako za te poslove nisu predviđena posebna pravila. Poslovi robnog prometa i bankarski poslovi spadaju u širu kategoriju poslova pravnog prometa kojima se reguliše cirkulacija robe i novca.
Bankarski poslovi predstavljaju poslove koje banke obavljaju po pravilima bankarske struke. Bankarskim poslovima se smatraju svi poslovi izmedju bankarskih organizacija, kod kojih su oba subjekta bankarske organizacije. Bankarski poslovi su i oni poslovi kod kojih je samo jedan subjekat bankarska organizacija, a drugi subjekat u poslu, domaće ili strano fizičko ili pravno lice.
Takođe, u tim poslovima, umjesto banke, mogu da učestvuju i drugi ovlašćeni subjekti, ali se i tada na te poslove primjenjuju pravila bankarskog poslovanja. Zato bankarski poslovi nisu samo bančini poslovi ili samo poslovi sa bankom, jer se oni obavljaju po bankarskim pravilima poslovanja i onda kada se kao subjekt ne pojavljuje banka. Ti poslovi imaju za predmet novac, hartije od vrijednosti i određene usluge koje banke ( i drugi ovlašćeni subjekti ) pružaju svojim klijentima.
U bankarske poslove spadaju razne vrste poslova kojima banke prikupljaju slobodna novčana sredstva i stavljaju ih na raspolaganje zainteresovanim licima , poslovi koje banka obavlja u vezi sa plaćanjem, kreditiranjem i obezbjeđivanjem plaćanja. Klijenti banaka su različiti, prema trajanju poslovnih odnosa su stalni i povremeni klijenti, prema tome da li daju novac banci ili uzimaju novac od banke, povjerioci i dužnici. Ovde je veoma važna kreditna sposobnost klijenata.
Bankarski poslovi su specifični ne samo u pogledu subjekata ovih poslova, već i sa aspekta pismene forme u kojoj se zaključuju, tipizirani i masovni ugovori bankarskog prava. Sloboda ugovaranja kod bankarskih poslova uglavnom se svodi na odlučivanje da li pristupiti ili ne pojedinom tipu, standardu ugovora ili opštih uslova poslovanja bankarskih organizacija.
Poseban vid odgovornosti bankarske organizacije je vezan za obavezu čuvanja bankarske tajne. Obaveze tajnosti bankarskog poslovanja se često i izričito propisuju u mnogim zemljama i od nje se može odstupiti samo u slučajevima koji su zakonom propisani.

OSOBINE BANKARSKIH POSLOVA

Bankarski poslovi su najčešće formalni. Zaključuju se u pismenom obliku bilo da je ta forma određena zakonom, bilo voljom stranaka. Pismenu formu uslovljava složenost bankarskih poslova, njihova trajnost, velika vrijednost. Ovim putem se olakšava, u slučaju spora, dokazivanje kakva je sadržina odnosa izeđu banke i njenog klijenta.

Ipak, savremene potrebe da se promet novca ubrza dovele su do toga da pismenu formu sve više potiskuje elektronska forma, koja ima isto pravno dejstvo kao i tradicionalni pismeni dokument ,tj. elektronsko plaćanje i prenos novca. Naime, UNCITRAL je 1992.god. donio Model zakona o elektronskom prenosu sredstava, a 1996. god. Model zakona o elektronskom poslovanju, kojim se definišu osnovna pravila za međunarodne poslovne transakcije koje se obavljaju korišćenjem EDI i sličnih tehnologija (npr. SWIFT-EDI – sistem u bankarstvu, EDIFACT – standardi koji definišu elektronsku razmjenu podataka u administraciji, trgovini i transportu).

Bankarski poslovi spadaju u kategoriju formularnih ( adhezionih ) ugovora. Uglavnom se zaključuju na taj način što bančin klijent prihvata uslove poslovanja banke. Svoju volju klijent izražava tako što prilikom zaključenja ugovora potpisuje formulare koje je banka unaprijed pripremila. Međutim, i kod ovih ugovora, kao i kod ugovora o robnom prometu, dozvoljena je mogućnost da se u ugovor unesu i posebne klauzule ili odredbe u kojima se isključuje odgovornost banke u određenim slučajevima ili se takve izmene čine na zahtev komintenata.

Bankarski poslovi su po pravilu intuitu personae. Zasnivaju se na međusobnom povjerenju ugovarača banke i njenog klijenta. U skladu sa običajnim pravilima banka ima slobodu izbora klijenata i shodno tome ima pravo i da odbije zahtjev klijenta da mu otvori račun. Ipak, sloboda izbora nije neograničena, pa se može postaviti pitanje odgovornosti banke ako prilikom izbora postupa zlonamjerno.

Bankarski poslovi mogu se dokazivati svim dokaznim sredstvima. Za sporove u vezi sa bankarskim poslovima nadležni su privredni-trgovački sudovi. U našoj zemlji, nadležnost sudova određuje se prema tome ko je komintent banke. Tako su privredni sudovi nadležni, kada se kao komintent pojavljuje pravno lice, a građanski sudovi, kada se kao komintent pojavljuje fizičko lice.