Naselja

GRADOVI      

Grad bi se mogao definisati kao složeni dinamički sistem koji je čovjek stvorio radi zadovoljenja svojih  osnovnih potreba vezanih za život . Kriteriji za definiciju grada su : demografski , prostorni , ekonomski , društveni , morfološki itd. Razni autori su dali razne definicije pojma grad , ali je najprihvatljivija definicija da je grad veća ili manja , gusta , permanentna , zatvorena aglomeracija  , obično u pogledu izhrane neovisna o mjestu na kojem se razvija . Internacionalna statistička konferencija u Pragu 1949 god.donijela je zaključak o definisanju gradskog naselja kroz sljedeće pokazatelje :                                                                    – veličine od minimum 2000stanovnika ,                                                                                                    – postojanje gradskog jezgra ,                                                                                                                                     –  da ima najviše 25% poljoprivrednog stan. ,                                                                                        –  ako ima više od 10000st.naselje se smatra gradom bez obzira na učešće poljoprivrednog st.                                                   Prema funkcijama gradovi mogu biti : trgovački , kulturni , industrijski , zdravstveni , vjerski , rudarski i slično , a usmjerenost se izražava prema tzv. Indikatoru usmjerenosti .                           Za mjerenje usmjerenosti najčešći indikator je broj zaposlenih u određenoj djelatnosti koji treba kombinovati i sa drugim podacima . Na razvoj gradova veoma veliki značaj ima položaj odnosno geografski uslovi . Antropogeni faktori obuhvataju u najvećoj mjeri  gustinu naseljenosti .Geoprometni faktor također ima jak utjecaj na razvoj gradova .                                                                                 Zone uticaja grada ( gravitaciono funkcionalne zone )                                                                                                              Veličine gravitacione zone , odnosno uticaja grada zavisi od veličine grada i o funkcijama koje ima grad .Više na gravitacionu zonu utiću regionalne nego urbane funkcije .Pod gravitacionom zonom podrazumjeva se područje oko grada u kojem se odvijaju simultani utjecaji svih funkcija . Doseg gravitacije funkcija zavisi i od transporta , te povezanosti grada i njegove funkcije . Broj telefonskih poziva između grada i njegovog gravitacionog područja može biti pokazatelj dosega gravitacije . Pojasevi gravitacione zone mogu se podijeliti na : neposredno predgrađe , prigradske zone , daleko predgrađe i ostatak zone utjecaja .                          Sorre je podijelio gravitacione zone na podzone , urbana aglomercija i središna zona .   Urbana regija se javlja u tri značaja : urbani distrikt ili konurbacija , urbana aglomeracija , i polarizovana regija .                                                                                                                        Mreža gradova                                                                                                                               Postoje mali , srednji i veliki gradovi čija veličina zavisi od broja stanovnika , vlastitih urbanih i centralnih funkcija i prostorne veličine grada . U literaturi se susreću razni nazivi kao što je naseobinski sistem , urbani sistem , mreža naselja i urbana mreža . Grad se može tretirati kao sistem , a grupa gradova kao mreža . Analiza prostornog rasporeda naselja bitan je element prostornog planiranja i organizacije .Za analizu prostornog rasporeda gradova i odnosa među njima razvijeni su određeni modeli kao npr . Rellyev, Newtonov , Christallerov .                                                                   Pravilo rada veličine gradova                                                                                                            Ovaj model rangira gradove po veličini .Model je empirijski i pravilo rada veličine glasi : broj stan.grada n-tog ranga jednak je broju stan. Najvećeg grada podjeljenog sa rangom grada :  . Veličina gradova prema Berriju je sljedeća                                                 Tip (A)  – zemlja sa niskim nivom urbanizovanosti sa mnogo malih gradova .                                                             Tip (B) – prelazni tip sa premoći najvećeg grada sa malo ili bez srednjih gradova i sa većim brojem manjih gradova .                                                                                                                                                                  Tip (C) – razvijeni tip urbanizacije sa pravilnim učešćem gradova različite veličine .                                                                                     Centralni grad će imati sa susjednim manjim gradovima jače veze nogo manji gradovi međusobno . Kao djelatnost centralnog mjesta uzimaju se : uprava , trgovina , veletrgovina , transport i komunikacije , školstvo , zdravstvo , kultura , banke …