Porodica kao faktor vaspitanja

1.    UVOD

Porodica se definiše kao osnovna društvena ćelija i kao jedna od najsloženijih i najstarijih društvenih grupa. Ona zahvata vrlo različite strane ljudskog života pa zbog toga postoji čitavo bogatstvo značenja i objašnjenja od filozofskih, socijloloških, vaspitnih, pa do ekonomskih i pravnih. Prvo socijalno i životno okruženja u kome se djete nalazi je porodica. U tom malom kolektivu djete stiče prva iskustva o ljudima, o njihovim međusobnim odnosima,o životu i njegovim problemima. Tu stiče osnovno iskustvo o samom sebi,o svojoj ličnoj vrijednosti, o svom položaju u  ljudskoj zajednici. Prva iskustva ujedno su i najvažnija. Ona u detetu ostavljaju najdublji trag. Svoje lične stavove prema svijetu  djete izgrađuje neprestanim učenjem. Osnovna učenja na ovom uzrastu čini proces identifikacije. Pri tome djete nesvjesno uzima odrasle kao uzor, oponaša ih, ali se ne zadržava na tome. Možemo reći da je porodica u izvjesnom smislu posrednik između djeteta i šire društvene zajednice. Ona je najpogodnija škola za emocionalne i socijalne odnose. Porodica je takva društvena zajednica za koju svaki pojedinac osjeća potrebu, jer su ciljevi koji se u njoj ostvaruju temelji cjelokuponog čovjekovog života i zbog toga je ona najsvestranija i najjedinstvenija skupina od vitalnog značaja za svakog člana društvene zajednice. Pordični život je sasvim sigurno najintimnija sfera traženja i ostvarivanja čovjeka i čovječnosti. Vaspitanje je proces planskog i setemskog usavršavanja  senzomotornih, intelektualnih, emocionalnih, moralnih i duhovnih svojstava i sposobnosti djeteta, ali i odraslog. Kao oblik socijalizacije vaspitanje je usmjereno na uobličavanje ponašanja u socijalno poželjnom smijeru. Ovaj proces može biti individualni i grupni. Prema svom predmetu vaspitanje može biti fizičko, intelektualno, moralno, estetsko i radno.

2.    TIPOVI PORODICE

Postoje mnoge klasifikacije porodice zasnovane na različitim kriterijumima. U istrijskom razvoju ili istorijskoj genezi porodice, Radovan Grandić (2004, str. 73-74) razlikuje tri etape i u svakoj od njih poseban tip porodice:
1.    tradicionalna porodica ili rodovski tip porodice u rodovskoj zajednici sa više različitih podvrsta;
2.    patrijarhalne porodice ili patrijarhalni tip porodice starih civilizajcija koja je svoje potrebe zadovoljavala proizvodnjom u svom okviru;
3.    .industrijska porodica, egalitarni ili nuklearni tip porodice koja se odlikuje  jakom koheziom ili nuklearna porodica svedena na roditelje i njihovu djecu koji ostvaruju nekoliko vaznih funkcija.
Tip porodice može uticati na funkcionisanje, pa i njeno  pedagoško djelovanje. Dugo vremena se taj uticaj prenaglašavao. Poznato je da cjelovitost ili potpunost porodice daje veće garancije za uspješan i cjelovit razvoj mlade ličnosti, ali nažalost ima bezbroj primjera gdje je brojčano cjelovita porodica iznutra dezintegrirana i funkcionalno nesposobna da obavlja svoju ulogu. Nasuprot tome ima mnogo jednoroditeljskih porodica velike kohezivnosti  i uspješne funkcionalnosti  koje daju djeci mnoge podrške i sigurnosti. Sve je više primjera iz svakodnevnog života koji potvrđuju  jednogeneracijska porodica  može da ostvari svoju odgoju ulogu. U  stručno- pedagoškim  institucijama i u širokoj javnosti postoje pogrešne pretpostavke  da se odvija kvalitetan porodični život i vrlo efikasan vaspitni proces u svakoj porodici. Tip porodice, njena veličina, sastav  ne održavaju automatske nivoe njenih funkcija, niti kvalitat njene vaspitne misije. U pedagoškoj litetarturi najčešće su razmatrana obilježja i funkcije sledećih tipova porodice: patrijarhalne,  malograđanske, savremene i ostali tipovi porodice (nepotpuna, razvedena…).

2.1  Patrijarhalna porodica

Tip patrijarhalne porodice ima dugu istoriju, ali i danas postoji, naročito u manjim mjestima.
Sociološka obilježja ove porodice su:
1.    svu vlast ima otac (muž), a u višegeneracijskoj porodici najstariji muškarac u toku donošenja bilo koje porodične odluke;
2.    u porodici vlada stroga  subordinacija jer u ostali članovi (žene, mladi, srodnici) podvrgnuti sefu (ocu ili najstarijem muškarcu u domaćinstvu);
3.    ova porodica razvija se iz braka koji nije sklopljen iz ljubavi, već iz interesa;
4.    žena je pokorna mužu, iako se ne slaže sa njim i dalje ostaju u porodici, imovinu porodice nasljeđuju uglavnom muška djeca, od djece se očekuje poptpuna poslušnost;
5.    patarijarhalna porodica je zatvorena u odnosu na društvenu sredinu i tako obezbjeđuje  kontinuitet svoje tadicije.
Obilježja vaspitanja djece i mladih u patrijarhalnim porodicama:
a.    strogi zahtjevi i naređenja oca, usvojena pažnja oca, a blaži stil vaspitanja manifestuje majka;
b.    represivno vaspitanje, disciplinovanje djece čak i fizičkom kaznom i prisilom;
c.    očekivana poslušnost, pokornost, potčinjenost odraslim i straijima;
d.    dominacija i konzervativnih igrolikih vrijednosti i starih društvenih shvatanja.

Patrijarhalna porodica ima  pozitivne i negativne rezultate vaspitanja. Pozitivni rezltati patrijarhalnog vapisatnja su:
1.    intenzivna socijalizacija, poštovanje starijih, razvijenost pozitivnih moralnih osobina
2.    solidno radno vaspitanje, razvijene radne navike, marljivost ,upornost, pouzdanost poslu

Negativni efekti odnosa i postupaka u patrijarhalnoj porodici:
1.    nesamostalnost i neinventivnost mladih iz ovih porodica
2.    autoritarnost i okrutnost prema potčinjenim i slabijima
3.    teškoća u izgrađivanju sopstvenog odgovornog roditeljstva.