Uticaj temperature na rast i razviće

Uticaj temperature na rast i razviće

U biljnoj proizvodnji su najznačajnije temperature u prizemnim slojevima atmosfere, pri čemu se svi fiziološki procesi odvijaju pri temperaturi od 0 – 45° C. Temperatura prizemnih slojeva deluje i na rast i razviće biljaka, međutim, pri razmatranju tog uticaja potrebno je razmatrati i razlikovati direktni i indirektni uticaj temperature na rast i razviće biljaka.
Indirektni uticaj na rast i razviće – Jarovizacija – vernalizacija
– jarovizacija, postupak kojim se naklijalo seme nekih ozimih poljoprivrednih kultura podvrgava neko vreme nižim temperaturama; time ono, s obzirom da je sejano u proleće, daje rod iste godine.
Indirektni temperaturni nadražaj biljke primaju u početnim fazama razvoja, a to induktivno dejstvo se kasnije ispoljava u kasnijim fazama razvoja u vidu bržeg ili sporijeg prelaženja iz vegetativne u generativnu fazu. Fenomen jarovizacije je otkriven još u 19-tom veku, u Engleskoj, Edwards i Collin 1836. godine, u SAD Klippart 1858., u Nemačkoj Rimpau 1876., a prva naučna objašnjenja je dao Kleps 1903., 1904. i 1906. Ozima strna žita za nesmetano klasanje, vlatanje i cvetanje, odnosno za prelazak iz vegetativne u generativnu fazu, zahtevaju delovanje niskih temperatura određenog trajanja. Takve uslove ozima žita nalaze u prirodi tokom jeseni i zime. Ozima žita zasejana u kasno proleće ne nalaze uslove niskih temperatura u potrebnom trajanju, pa ne prelaze u generativnu fazu, odnosno ne vlataju i ne klasaju, već ostaju u fazi trava. Proces jarovizacije davno je otkriven, ali fiziološki i biohemijski procesi koji se odigravaju pod uticajem niskih temperatura još uvek nisu dovoljno poznati. Pretpostavlja se da se pod uticajem niskih temperatura u toku vegetacije obrazuje hormon nazvan vernalin, koji kao biljni hormoni giberilini ima uticaj na klijanje semena i ubrzavanje cvetanja. Kod ozimih strnih žita jarovizacija se najčešće odvija na temperaturama do +5° C, dok kod jarih na temperaturama do +10° C. Trajanje perioda jarovizacije zavisi od vrste i sorte. Kod ozimih strnih žita jarovizacija može da traje i do 50 dana, dok kod jarih je dosta kraća i traje najčešće 10 do 20 dana. Potrebe ozimih sorti pšenice za trajanjem su različite. Optimalna dužina jarovizacije kod naših sorti je između 35 i 40 dana. Ozima raž zahteva period jarovizacije od 25 do 55 dana. Uslov za primanje temperaturnog nadražaja je bubrenje semena.
U prirodnim uslovima jarovizacija se odvija u jesenje – zimskom periodu, u juvenilnoj fazi biljaka, delimično i u fazi klijanja, ali kod kupusa u fazi glavice, kod crnog luka u fazi lukovice, a pri tome potreba biljaka za niskim temperaturama zadovoljava se ne samo izlaganjem vegetacione kupe niskim temperaturama već listova i drugih delova biljke. Efekat jarovizacije se može poništiti ako se niske temperature smenjuju sa visokim, od 20 do 40 ° C, iako se pre toga verovalo da je jarovizacija irevirzibilan proces.
Lisenko (1935) je razradio proces veštačke jarovizacije, odnosno prelaženje termo faze u fazu klijanja. Kod ovog postupka potrebno je podesiti temperaturu i vlažnost semena da bi se sprečilo prerastanje klice i korena, jer bi to onemogućilo setvu. Pored specifičnog indirektnog delovanja jarovizacije pod uticajem visokih temperatura dolazi i do drugih specifičnih delovanja. Najčešće je to modifikovano delovanje jarovizacije na ritam razvoja, na brzinu diferenciranja generativnih organa, na komponente prinosa i prinos.

Direktan uticaj temperature na rast i razviće

Toplota je vegetacioni faktor, od koga u velikoj meri zavisi intenzitet porasta i razvića biljaka i svi fiziološki procesi kao što su: klijanje, cvetanje, oplođenje, dozrevanje itd. Svaka promena toplote ima jak uticaj na biljku. Pri tome su podjednako štetne suviše niske kao i suviše visoke temperature. Jače zahlađenje izaziva poremećaj u rastu i razvitku pa i uginuće biljaka. Visoka temperatura, izaziva gubitak vode, pa se radi toga smanjuje pritisak (turgor) u ćelijama i biljka vene. Takva se biljka posle teško oporavlja, pa često ugine. Temperatura u osnovi deluje na dva načina: ona, s jedne strane, pospešuje brzinu rasta i diferenciranje, al s druge, ubrzanjem razvića, skraćuje dužinu pojedinih faza, a time i vegetacioni period.

Uticaj temperature na razviće

Temperatura, odnosno količina toplotne energije, predstavlja jedan od najbitnijih ekoloških faktora za razvoj semena. Za proces klijanja određenog semena važna su tri osnovna temperaturna praga: temperaturni minimum (ispod kojeg se proces klijanja prekida), temperaturni optimum (gde ovaj proces teče najpovoljnije) i temperaturni maksimum (iznad kojeg se ovaj proces takođe prekida). Sa stanovišta formiranja prinosa od izuzetnog je značaja uticaj temperature u fazi formiranja i nalivanja zrna, odnosno formiranja korisnog prinosa, ali i drugih produktivnih organa. Visoke temperature skraćuju dužinu perioda formiranja i nalivanja zrna, značajno smanjuju masu 1000 zrna, a time i prinos zrna. Temperatura je fizički parametar koji određuje toplotno stanje tela, odnosno mera kojom se utvrđuje količina toplotne energije koju neko telo poseduje.