Inžinjerska seizmologija

1 UVOD
Seizmologija, kao relativno mlada naučna oblast geofizike, proučava procese koji uslovljavaju
nastanak zemljotresa, kretanje tako stvorenih seizmičkih talasa kroz Zemljinu koru i njenu dublju
unutrašnjost, kao i destruktivne efekte dejstva seizmičkih talasa na objektima i tlu. Naziv
seizmologija potiče od grčkih reči seismos (σεισµοσ) – potres i logija (λογοσ) – nauka, dakle:
nauka o zemljotresima.
Prvi kvalitetniji instrumenti za registrovanje seizmičkih talasa, nazvani seizmografi, konstruisani
su tek oko 1879. godine. Međutim, prva naučna izučavanja zemljotresa kao prirodnog fenomena i
njihovih efekata na tlu i objektima, objavljena su oko stotinu godina ranije.
Zemljotresi su se događali tokom čitave istorije formiranja i razvoja Zemljine kore. S obzirom na
katastrofalne posljedice razornih zemljotresa (ljudske žrtve i gubitak materijalnih dobara),
fenomen nastanka zemljotresa uvek je predstavljao predmet proučavanja brojnih istraživača.
Tokom posljednje tri decenije došlo je do vrlo intenzivnog razvoja veoma kvalitetnih
instrumenata za registrovanje zemljotresa, kao i metoda za analizu i obradu tih podataka. Time su
stvoreni neophodni preduslovi za kvalitetnije proučavanje fenomena zemljotresa.
Poslednje dvije decenije ulažu se veliki istraživački napori u seizmološkim institucijama većeg
broja država, u cilju utvrđivanja pouzdanih metoda za kratkoročnu prognozu zemljotresa. Do
sada su postignuti ohrabrujući rezultati koji trasiraju dalji put istraživanja ka jednom od konačnih
i suštinskih ciljeva Seizmologije kao nauke.
Prva instrumentalna registrovanja zemljotresa na području ovog dijela Balkana, izvršena su još
1882. godine, kada je u Zagrebačkoj meteorološkoj opservatoriji instaliran jedan mehanički
seizmograf. Nešto kasnije, 1904. godine, počela su instrumentalna seizmološka osmatranja u
Sarajevu, a odmah zatim (1906. godine) u Beogradu, kao i u drugim gradovima (Skoplju,
Ljubljani, Cerknici, Banja Luci, Titogradu i dr.).
Od najznačajnijih seizmologa na području bivše Jugoslavije, posebno mjesto zauzima prof. Dr
Andrija Mohorovičić (1857. – 1936.) koji je, proučavajući hodohrone serije Zagrebačkih
zemljotresa iz perioda 1904. – 1909. godine, identifikovao i kvantitativno utvrdio prostorni
položaj donje granice Zemljine kore i definisao prve hodohrone seizmičkih talasa bliskih
zemljotresa, te na taj način praktično otvorio novo poglavlje u Seizmologiji – proučavanje
unutrašnjosti Zemlje na bazi seizmoloških podataka. Po ovom velikanu Seizmologije, donja
granica Zemljine kore je internacionalno označena kao Mohorovičićev diskontinuitet ili kratko –
Moho. Takođe, kao naučnika koji zauzima istaknuto mesto u seizmologiji bivše Jugoslavije, pa i
šire, treba istaći prof. Jelenka Mihajlovića, koji je ostvario poseban doprinos u izučavanju
sezmičnosti mnogobrojnih seizmogenih zona Balkana.
Podaci o brojnim katastrofalnim zemljotresima u svijetu, sežu u daleku prošlost. Broj žrtava koji
su tokom istorije odnijeli razorni i katastrofalni zemljotresi, najveći je u poređenu sa svim drugim
prirodnim stihijama. Samo u Kini, u tri katastrofalna zemljotresa u periodu između 1920. i 1976.
godine utvrđeni broj žrtava premašio je cifru od 650.000, a procjene se kreću i preko jedan milion
ljudi (provincija Xining 1927., Tangshan 1976. i Gansu , 1920.), dok se ukupan broj žrtava tokom
prethodnih 100 godina u Svijetu procjenjuje na više od dva milona. U tabeli Tabeli V-1 na strani
52 prikazani su podaci o broju žrtava za katastrofalne zemljotrese sa više od 10.000 žrtava, koji
su se dogodili na našoj planeti od početka XX vijeka.