Projektovanje informacionih sistema

Opšte o informacionim sistemima
Uvod

Projektovanje informacionih sistema (IS) je kompleksna kreativna djelatnost koja zahtijeva sistemski pristup, metodologiju primjerenu tehnološkim mogućnostima. Za organizaciju koja modernizuje IS, i prati dostignuća u tehnologiji i metodologiji projektovanja, nije svrsishodno težiti za standardom koji bi čvrsto definisao pristup, metodu, sredstva i dokumentaciju, ne uzimajući u obzir vrstu primjene, stepen razvoja IS, karakteristike korisnika i osobine realnog sistema u kome IS djeluje.

Brzi tehnološki razvoj zahtjeva da se dugoročno zna šta se hoće. Neophodno je imati strategijsku sliku razvoja IS, koja će obezbjediti kompatibilnost sistema i biti fleksibilna u prihvatanju nove tehnologije. Totalno integrisani IS je nedostižan i nepotreban. Ono što je potrebno je dovoljno slobode kako bi korisnici mogli da razvijaju svoju inicijativu u kreiranju sistema koji im je potreban. Pri tome je potrebno poštovanje pravila koja će omogućiti da razmjenjuju podatke, šta podrazumjeva zajedničku mrežu za prenos, zajednički model podataka i njihov standardni oblik. U prošlosti je razvoj programskih proizvoda bio oslonjen na različite tipove alata za programiranje. U prvoj fazi razvoja u upotrebi su bili mašinski jezici (jezici 1.
generacije), čija je čitljivost bila veoma mala i koji su zavisili od hardvera. U drugoj fazi se koriste asembleri (jezici 2. generacije), koji su, takođe, bili zavisni od hardvera i teško čitljivi.

Poslije jezika 1. i 2. generacije, u trećoj fazi, u upotrebu su ušli jezici 3. generacije (3rd generation languages (3GL)). Jezici 3. generacije su, kao i mašinski jezici i asembleri, proceduralno orijentisani. Sa jezicima 3GL, u upotrebu je ušla i tehnika strukturiranog programiranja. Bitna karakteristika 3GL je njihova nezavisnost od hardvera.

Osnovna prednost uvođenja u upotrebu jezika 3. generacije je bilo povećanje produktivnosti programiranja, odnosno povećanje kvaliteta i brzine realizacije programskih proizvoda. Sa druge strane, povećanje produktivnosti je uzrokovalo smanjenje performansi (brzine rada) tadašnjih programskih proizvoda i funkcionalnosti (širine primjene) 3GL. Problem smanjenja performansi je rješavan uvođenjem u upotrebu sve „moćnijeg“ hardvera, a problem smanjene funkcionalnosti je rješavan tehnikom povezivanja programa, pisanih pomoću 3GL, sa asemblerskim programima, ili daljim povećanjem mogućnosti samih 3GL.

Međutim, očekivanja da će programski proizvodi, koji su razvijeni upotrebom 3GL, pratiti potrebe krajnjih korisnika i mogućnosti hardvera se već 70-ih godina nisu ostvarila, što je dovelo do fenomena nazvanog softverska kriza. Osnovni pojavni oblik softverske krize je bio u tome da očekivani efekti od razvoja programskih proizvoda brzo izostaju, bez obzira na znatno povećanje ulaganja u ovu djelatnost, što je ilustrovano dijagramom na slici 1.1. Identifikovani su slijedeći problemi kroz koje se softverska kriza prelamala. Programiranje upotrebom 3GL je bilo neefikasno i dugotrajno. Najveći dio programerskog vremena je odlazio na održavanje postojećih programskih proizvoda, što je blokiralo dalji razvoj IS.

Tvrdnja da je najveći dio programerskog vremena odlazio na održavanje postojećih programskih proizvoda se može potkrijepiti slijedećim statističkim podacima. Prema tim podacima 64% grešaka pri razvoju IS se pravilo u toku analize korisničkih zahtjeva i projektovanja IS, dok se preostalih 36% grešaka pojavljivalo tokom realizacije IS. Od pomenutih 64% „ranih“ grešaka, svega 30% je otklonjeno prije isporuke softvera. Pri tome, kasno otkrivanje i otklanjanje grešaka iz početnih faza razvoja programskih proizvoda dovodi do eksponencijalnog rasta troškova uvođenja u upotrebu i održavanje proizvoda. Tako, na primjer, otklanjanje strateške greške u fazi održavanja košta 100 puta više nego kad se greška otkrije na početku rada na projektu. Ovo je dovelo do jedne „neprirodne“ raspodjele finansijskih sredstava, uloženih u razvoj IS, prema kojoj preko 70% ukupnih sredstava uloženih u razvoj IS odlazi na njegovo održavanje [Mogin et al. 2000].

1985. godine „kasnili“ od 30 do 45 mjeseci. U skladu sa navedenim činjenicama, vremenom su identifikovani slijedeći uzroci softverske krize:

1. Projektovanje IS bez primjene odgovarajuće metodologije dovodi do lošeg projekta, pojave velikog broja grešaka i prekoračenja zadanih vremenskih rokova završetka projekta;
2. Nedostatak softverskih alata, koji bi podržali projektovanje IS ili automatizovali postupke projektovanja sa dovoljnim nivoom ekspertskog znanja. Ovo, takođe, vodi ka nekvalitetnom projektu uslijed otežanog rukovođenja projektom, fragmentiranog i nekonzistentnog dokumentovanja i neusaglašenosti dijelova projekta IS;
3. Nedostatak odgovarajućih softverskih alata za razvoj aplikacija IS, što vodi ka neefikasnoj realizaciji i održavanju IS.

Svi ovi uzroci su doveli do prethodno opisanih posljedica. Rješenje softverske krize je, prema tome, trebalo tražiti u otklanjanju navedena tri uzroka. To je vodilo ka formalizaciji metodologija i tehnika projektovanja IS i pojavi CASE proizvoda i jezika 4. generacije (4th generation languages (4GL)), kao podrške odgovarajućim tehnikama i metodologijama.

 
Pojam informacionog sistema

Metodologija razvoja informacionih sistema (IS) treba da bude opšta, primjenljiva na sisteme bilo koje vrste, odnosno na neki “opšti sistem”. Zahtjeva da se precizno definiše šta se pod pojmom IS podrazumjeva, koje su njegove funkcije i kakav je njegov položaj u sistemu u kome djeluje. Iz tih razloga je potrebno poći od slijedećih opštih pojmova i definicija. Sistem je skup objekata i njihovih veza (medjusobno povezanih objekata). Objekti u sistemu se opisuju preko svojih svojstava koja se nazivaju atributima. Objekti nekog sistema su povezani sa objektima van njegovih granica, a ovi sa nekim drugim “daljim” i tako dalje. Granice sistema definišu skup objekata koji će se u tom sistemu posmatrati. Zato je neophodno odrediti granice sistema koje izoluju objekte od interesa od “okoline” sistema. Dejstvo okoline na sistem naziva se “ulaz”, a dejstvo sistema na okolinu “izlaz” sistema. Sistem na slici 1.2 može predstavljati poslovni sistem, mrežu puteva ili ulica, sistem za prenos električne energije, cirkulaciju dokumenata unutar nekog poslovnog sistema, kretanje materijala koji se obrađuje, itd. Objekti u sistemu mogu biti veoma različiti, a veze izmedju objekata u sistemu i dejstvo okoline na sistem se ostvaruje na tri načina: razmjenom materije, energije ili informacija.