Radno pravo i radni odnosi

PRVI DEO

1.

MESTO I ZNAČAJ RADNOG PRAVA U SISTEMU PRAVA
– ODNOS RADNOG PRAVA I DRUGIH GRANA PRAVA –

Radno pravo, kao /samostalna/ grana pravnog sistema, je integralni deo pravnog sistema /određene zemlje/, i u sebi nosi pečat /načela i bitna obeležja/ tog sistema, koji i sam predstavlja deo sireg sistema – porodice sistema prava evropsko-kontinentalne tradicije. Svojstvo “samostalnosti” radnog prava kao grane prava treba razumeti na jedan relativan način, budući da je radno pravo deo (grana) sistema prava, a ovaj je product odredjene pravne kulture ili pravne civilizacije, sa zajedničkim i opštim idejama (filozofije prava – vladavina /socijalnog/ prava; proklamovanje i jednaka zaštita fundamentalnih ljudskih /socijalnih/ prava; nezavisno /radno/ sudstvo; sistem političke /industrijske/ demokratije; itd), temeljnim vrednostima i ciljevima prava (/socijalna/ pravda; /radni/ mir; sloboda /rada i preduzetništva/; ljudsko dostojanstvo /zaposlenog/; itd. Pored toga što je radno pravo “apsorbovalo” opšte pravne principe i civilizacijske vrednosti prava, radno pravo je zadržalo i/li uspostavilo naročito tesne veze sa pojedinim granama prava. Otuda, radno pravo, svojevrsna legura privatnog i javnog prava, predstavlja “vidikovac” pravnog sistema, sa koga se vide i svojina /poslodavac/ i rad /zaposleni/; ugovor /individualni, kolektivni/ i zakon; unutrasnje i medjunarodno /UN, MOR, SE, EU/ pravo; materijalno i formalno pravo /parnicni postupak; upravni postupak; arbitrazni postupak/; politicka i industrijska demokratija – tripartizam i socijalni dijalog; filozofija prava i filozofija socijalnog prava – “luca mikrokozma” /zaposleni-poslodavac/ i filozofija /prirodnih socijalnih/ prava; univerzalne vrednosti – pravda, solidarnost; mir i nemir /strajk, lokaut/.

Kako ustavno pravo uređuje i osnove pravnog sistema, već to je dovoljno za postojanje tesne povezanosti ustavnog prava i radnog prava – kao odnosa celine i dela /pravnog sistema/. Kad se tome doda da savremeni ustavi proklamuju i garantuju i fundamentalna socijalna prava, pored ličnih, političkih i ekonomskih; da uređuje osnove državne organizacije /koja može da ukljući radne sudove/; osnove ekonomsko-socijalnog sistema (što može da uključi i koncept socijalne države, odnosno koncept socijalne tržišne privrede), nesumnjiva je tesna povezanost Radno i Ustavnog prava.

Radno pravo kao grana prava prožeto je privatnopravnim i javnopravnim obeležjima, tako da predstavlja jedan “srećan spoj” – modus in rebus privatnog i javnog prava , odnosno predstavlja svojevrsnu sintezu klasičnih principa privatnog i javnog prava, ali ne ostajući na “pozajmljivanju” njihovih principa i institucija, gradeći i sopstvene principe i stvarajući sopstvene pravne ustanove. Otuda i teškoće u odgovoru na pitanje da li radno pravo pripada oblasti privatnog ili javnog prava. Postoji tesna povezanost radnog prava ne samo sa građanskim i trgovinskim ili privrednim /pravom privrednih društava/, kao granama privatnog prava, ali i tesna povezanost radnog sa upravnom i finansijskim pravom /kao i određena povezanost radnog i krivičnog prava/ kao granama prava koje ulaze u oblast javnog prava. Zbog svega toga, u teoriji se iznosi stav da je nejasan status novonastalih grana prava, posebno onih koje se izdvajaju iz konteksta gradjanskog prava, poput radnog prava.

Pored tesne povezanosti sa navedenim granama privatnog i javnog prava, Radno pravo se može dovesti u određenu vezu i sa drugim granama pravnog sistema: sa Porodičnim pravom /posebna zaštita žena na radu; prava zaposlenih u vezi sa staranjem o deci; zabrana dečijeg rada, itd.); sa Naslednim pravom (pravo na plaćeno odustvo u slučaju smatri člana porodice; uticaj smrti preduzetanika poslodavca na radne odnose; itd.); sa Pravom industrijske svojine (razgraničenje prava na zaradu zaposlenog od prava zaposlenog po osnovu tehničkog unapređenja, inovacije, racionalizatorstva; i sl.); Krivicnim pravom (krivicna dela na radu ili u vezi sa radom; rad u javnom interesu /drustveno koristan rad/ kao alternativa odredjenim krivicnim sankcijama ), itd.

Mada je pravo socijalnog osiguranja, odnosno socijalne sigurnosti nastalo izdvajanjem iz radnog prava, sa kojim i danas ima najtešnje veze, ono se smatra samostalnom granom prava – sa svojim subjektima, predmetom, načelima, sadržinom (pravima i obavezama), različitom u odnosu na Radno pravo. Solidarnost, kao univerzalna vrednost, element je evropskog identiteta, sto je doslo do izrazaja kako u modelu tzv. Bizmarkovog sistema socijalnog osiguranja, tako i u modelu tzv. Beveridzevog sistema socijalne sigurnosti.