Ustavno pravo

PREDMET USTAVNOG PRAVA

Ne postoji jedinstveno mišljenje o predmetu ustavnog prava. Bez prethodno naznačenog predmeta ustavnog prava interpretiraju ustavne norme npr. Teodor Maunc, Konrad Hese, Ludvig Adamovič, Robert Valter i drugi predstavnici ustavnopravne nauke u Nemačkoj i Austriji.
Mogu se razlikovati dva osnovna pristupa predmetu ustavnog prava: prvi, klasnično ili normarivno shvatanje i drugi, koji se oslanja na dostignuća savremene francuske pravno-političke teorije.
Klasično shvatanje ustavnog prava – Prema njemu predmet ustavnog prava jesu ustavna pravila, ustavne norme po sebi. Zato što je isključivo usmereno na ustavno pravne norme označava se kao normativističko ili dogmatsko-pravno razumevanje predmeta ustavnog prava.
Predmet ustavnog prava činile bi pravne norme kao čisto pravni fenomeni. Nauka ustavnog prava bi imala zadatak da interpretira, razume i tumači određeni skup pravnih normi, pretežnim delom obuhvaćenih ustavom u formalnom smislu. Na ovaj način, predmet ustavnog prava smatra se unapred datim.
Ovaj pristup karakterističan je ze predstavnike nemačke i austrijske ustavnopravne dogmatike. Proširen je time što se pravna dogmatika ne oslanja jedino na jezičku interpretaciju ustavnog teksta, nego i na odluke ustavnih sudova. Sudsko tumačenje ustava sve više postaje značajan deo predmeta ustavnopravne teorije.
Klasično shvatanje je u osnovi prisutno u SAD. U Americi su predmet ustavnog prava sudske odluke ili slučajvi (cases), kojima Vrhovni sud odlučuje o ustavnim pitanjima (constitutional questions). Važeće američko ustavno pravo je više posredovano precedentnim pravilima iz sudskih odluka, nego normama iz ustavnog teksta.
Moderno shvatanje ustavnog prava – Francuska ustavna teorija posebno je ukazala na izrazitu političku dimenziju ustava. Leon Digi je izmenio ustavno pravo tako da pored ustavnopravnih normi, ono sada obuhvata i političke institucije. Izmenjen je i sam naziv u Ustavno pravo i političke institucije.
Prema gledištu Morisa Diveržea, ustavno pravo proučava norme ustava i političke institucije koje se razvijaju u okviru ovih normi, izvan ili protiv njih. Predmet ustavnog prava nije samo državna, nego je to politička vlast uopšte.
Andre Orju kaže da globalni predmet ustavnog prava orijentiše na pravno uobličenih političkih fenomena. On ustavno pravo definiše kao tehniku pomirenja vlasti i slobode u okviru države.
Za Marsela Preloa ustavno pravo je u suštini mehanika vlasti. U logičkom i pedagoškom značenju ustavno pravo treba definisati kao nauku o pravnim pravilima kojima se ustanovljava, vrši i prenosi politička vlast.
Boris Mirkin-Gecevič definiše ustavno pravo kao tehniku slobode.
Može se zaključiti da francuska doktrina polazi od toga da predmet ustavnog prava jesu pravno uobličeni politički fenomeni, tako da ustavno pravo suštinski ima za cilj pomirenje vlasti i slobode u okviru države.
Predmet ustavnog prava u domaćoj teoriji – Dok pojedini autori snažnije naglašavaju pravnu dimenziju, drugi stavljaju u prvi plan političku orijentaciju ustavnog prava.
Prema mišljenju Jovana Đorđevića, predmet ustavnog prava jesu osnovni politički odnosi kao posebna sfera institucionalizovanih i dinamiziranih društvenih odnosa.
Pavle Nikolić: predmet ustavnog prava obuhvata sferu političkih odnosa u njihovoj dimenziji koja se vezuje za vršenje vlasti i upravljanje državom i društvom u celini. Pri tome, sfera političkih odnosa obuhvata 3 međusobno vezana elementa koji čine jedinstvenu celinu: organizacija državne (političke) vlasti i mehanizam upravljanja uopšte, politički procesi putem kojih se ostvaruje vlast i upravlja državom i društvom, i subjekti koji podležu aktima vlasti.
Aleksandar Fira: ustavni poredak se mora razumeti kao jedinstvo normativnog i stvarnog u društvenom životu jedne zemlje, kao jedan deo njenog društvenog poretka.
Za Ratka Markovića, tradicionalno shvatanje predmeta ustavnog prava je prošireno – ustavno pravo je učenje o pravnim pravilima koja uređuju određenu materiju: političke institucije, tj. one koje se odnose na najvišu vlast države.
U našoj teoriji svi autori odbacuju strogo normativistički pristup. Predmet su samo one političke institucije koje su neposredno zahvaćene pravilima ustavnog prava kao grane prava. Termin političke institucije predstavlja granicu ustavnom pravu i orijentiše ga prema onome što se zove politička nauka.

UNUTRAŠENJE I MEĐUNARODNO PRAVO (TEORIJSKA SHVATANJA)

Postoje dva osnovna stava po pitanju odnosa unutrašnjeg i međunarodnog prava: dualistička i monistička konstrukcija.
Dualistička doktrina posmatra ove dve pravne oblasti kao dva potpuno odvojena i jedan od drugog nezavisna pravna kruga. Govori se o paralelizmu unutrašnjeg i međunarodnog prava.
Međunarodno pravo se primenjuje na države i sa njima izjednačene međunarodnopravne subjekte, a unutrašnje pravo na pojedince unutar države. Materijalni izvor unutrašnjeg prava je volja države. Izvor međunarodnog prava jeste zajednička volja država.
Najvažnija posledica dualističke teorije je da pojedinci mogu biti obavezani međunarodnim pravilima jedino ako su ta pravila transformisana u unutrašnje pravo.
Monistička doktrina polazi od ideje jedinstva pravnog poretka. Međunarodno i unutrašnje pravo jesu integralni delovi jedinstvenog pravnog sistema, koji je zasnovan na hijerarhiji pravnih normi. Postoje dve varijante monističkog gledišta. Prema jednoj, u slučaju sukoba međunarodnog i unutrašnjeg prava primat ima unutrašnje pravo. Drugo gledište u ovom slučaju prednost daje međunarodnom pravu.
Teorija o primatu unutrašnjeg nad međunarodnim pravom polazi od stava da kao što država svojim pravmnim normama može da sebe obavezuje prema pojedincima, to isto može da učini i prema državama. Prma ovom shvatanju, međunarodno pravo se temelji na unutrašnjem pravu država koje pripadaju međunarodnoj zajednici.
Prema teoriji o primatu međunarodnog prava, međuanrodno pravo predstavlja najviši pravni poredak, eventualno posle prirodnog prava. Shodno tome, bili bi nevažeći unutrašnji pravni propisi koji protivureče međunarodnim pravilima.
U rezultatu, može se zaključiti da je uticaj međunarodnog prava na državnu suverenost potpuno različit, zavisno od teorijske konstrukcije međunarodnog prava.