Biodiverzitet i konzervaciona biologija

BIODIVERZITET I KLIMATSKE PROMENE

BIODIVERZITET
Pre više od dvadesetak godina termin biološka raznovrsnost ili biodiverzitet ušao je u standardizovanu upotrebu u okviru globalne, regionalne i lokalne teorijske i aplikativne ekologije i zaštite životne sredine. Danas je ovaj termin opšte prihvaćen u nauci, praksi, svakodnevnom životu, i njime je obuhvaćena problematika korišćenja bioloških resursa Zemlje u celini.
Pod pojmom biodiverzitet ili biološka raznovrsnost podrazumeva se sveobuhvatnost gena, vrsta i ekosistema na Zemlji. Dakle, biodiverzitet obuhvata ukupnu različitost i variranje gena i svih vrsta mikroorganizama, gljiva, biljaka i životinja, kao i svu raznolikost ekosistema u kojima su živa bića aktivni izvršioci ekoloških procesa. Rečju, biodiverzitet je sve oko nas, od gena do biosfere.

Iz metodoločkoh razloga biodiverzitet se deli u tri kategorije:

1. Genski biodiverzitet (genska varijabilnost, variranje gena individua u okviru bilo koje vrste)
2. Specijski biodiverzitet (raznolikost i sprecifičnost svih pojedinačnih organskih vrsta)
3. Ekosistemski biodiverzitet (raznolikost ekosistema kojima različiti organizmi pripadaju)

Biodiverzitet ili biološka raznovrsnost predstavlja nezamenljivi i neponovljivi resurs čovečanstva i preduslov je funkcionisanja biosfere, a samim tim i ljudske populacije. Oličen u milionima organskih vrsta i njihovih kombinacija, biodiverzitet predstavlja neprocenjivo bogatstvo koje je čovek samo delimično uradio (5-10% organskih vrsta), a za dobrobit čovečanstva koristi se samo 0,2% ukupnog broja vrsta na Planeti.

Očuvanje i zaštita biodiverziteta je nesumljivo najvažniji strateški zadatak u globalnoj zaštiti prirode i životne sredine na planeti Zemlji. Ovi strateški pravci zaštite prirode na globalnom nivou potvđeni su 1992. godine u Rio De Žaneiru kada su šefovi država i vlada 168. zemalja sveta potpisali poznati Rio-Deklaraciju, čime je konstituisana Konvencija o očuvanju biodiverziteta. Do sada je ovu konvenciju ratifikovalo 150. zemalja.

Zabrinutost čovečanstva zbog sve većeg zagađivanja atmosfere koje dovodi do naglih poremećaja u planetarnoj klimi (efekat staklene bašte, ozonske rupe, kisele kiše), kao i brzina ugrožavanja i isčezavanja biljnih i životinjskih vrsta, nije bez osnova. Naime, prema zvaničnim procenama svetske organizacije za zažtitu prirode (IUCN), od oko 270.000 vaskularnih biljaka na Planeti 60.000 biljnih vrsta (više od četvrtine svetske flore) već je dramatično ugroženo, ili će nestati u narednih nekoliko decenija ukoliko se ovim tempom nastavi sa populacionim rastom čovečanstva, destruktivnim ekonomskim razvojem, uništavanjem šuma, gubitkom staništa i ekspanzijom poljoprivrede.

Različite procene stepena ugroženosti i brzine isčezavanja organskih vrsta dobijaju svakim danom sve dramatičnije razmere ( od 3 vrste na dan, preko 3 vrste na sat, sve do najpesimističnijih procena od 100 vrsta na dan , a samo u zoni tropskih kišnih šuma). Naravno, ove procene uključuju sve poznate, ali i neotkrivene biljne i životinjske vrste kojih nije mali broj (tropske kišne šume , najveće morske dubine, visoke planine i slično). Naime, biolozi su do danas spoznali i opisali samo oko 1,5 miliona organskih vrsta što predstavlja u najboljem slučaju samo 10-15% od predpostavljenog broja za koji se opravdano veruje da postoji na planeti Zemlji. Otuda i katastrofalne procene o brzini i intenzitetu isčezavanja organskih vrsta nisu bez osnova, pogotovo ako se ima u vidu činjenica da je ćovek do danas uništio više od polovine ukupnog šumskog fonda na Zemlji, da svakoga minuta strada 100 jutara tropskih kišnih šuma, da ekosistemi mediteranskih tvrdolisnih večnozelenih šuma više ne postoje, da su listopadne šume čitave umerene zone uglavnom uništene i degradovane, da šibljaci, šikare i šume panjače dominiraju na izvornim šumskim staništima, kao i da svetsko more već duže vreme predstavlja najveću deponiju savremenog čoveka, mada i njegovu najveći šansu i izazov.

U svetu je do sada proglašeno 153 centra biodiverziteta, od kojih je 120 samo u tropskim kišnim šumama. U Evropi je do sada definisano 6 takvih centara. Jedan od evropskih centara raznovrsnosti je i Balkansko poluostrvo koje je sa svojih 7.000-8.000 vrsta biljaka (prema Turril-u (1929), 6753 vrste od kojih je 1730 endemita) predstavlja 70% ukupne flore Evrope koju čini oko 11.000 vrsta vaskularnih biljaka.

Teritorija Srbije i Crne Gore, kao i čitavo Balkansko poluostrvo odlikuje se izvanrednim genetskim, specijskim i ekosistemskim diverzitetom koji je svrstava u jedan od najznačajnijih centara biološke raznovrsnosti, ne samo u Evropi nego i u čitavom Palearktiku.

Za floru SRJ do sada je zabeleženo 4750 vrsta biljaka od kojih je 565 vrsta mahovina, dok 4182 vrste pripadaju papratima, golosemenicama i skrivenosemenicama. To je oko 1,7% ukupne svetske flore, dok teritorija SCG predstavlja samo 0,035% ukupnog svetskog kopna.

Sve ove činjenice navele su grupu od 40 eminentnih stručnjaka iz oblasti zaštite i očuvanja biodiverziteta Srbije i Crne Gore (nekada SR Jugoslavije) da sublimiraju dosadašnja saznanja i činjenice iz ove oblasti. Rezultat toga je izvanredno značajno monografsko delo u ediciji Prof. dr Vladimira Stevanovića i Dr Vojislava Vasića “BIODIVERZITET JUGOSLAVIJE SA PREGLEDOM VRSTA OD MEĐUNARODNOG ZNAČAJA” publikovano 1995. godine.

Ukupno je na teritoriji Srbije i Crne Gore prisutno 1600 vrsta od međunarodnog značaja. Međunarodno značajnih vrsta vaskularnih biljaka je 330 (244 u Srbiji od kojih su 172 u okviru granica Nacionalnih parkova, tj. 70%), makromiceta 650, lišajeva 516, itd.
KLIMATSKE PROMENE

Smanjivanje zelenih površina, navodnjavanje – odvodnjavanje određenih područja, izgradnja veštačkih jezera, razvoj gradova, industrije i saobraćaja su znatno uticali na promenu klime na Zemlji. Gasovi staklene bašte proizvedeni ljudskim aktivnostima se ispuštaju u atmosferu i narušavaju ravnotežu između energije koja dolazi na zemljinu površinu i energije koja s nje odlazi.

Klima na Zemlji stalno se menja, odnosno da se oduvek menjala. Nekada ranije, sve do početka industrijske revolucije, klima se menjala kao rezultat promena prirodnih okolnosti. Danas, termin klimatske promene koristimo kada govorimo o promenama u klimi koje se događaju od početka dvadesetog veka. Promene koje su registrovane prethodnih, kao i one koje se predviđaju za narednih 80 godina smatraju se da su nastale kao rezultat čovekovih aktivnosti, a ne kao posledica prirodnih promena u atmosferi.

Efekat ,,staklene bašte” je veoma važan kada govorimo o klimatskim promenama pošto se odnosi na gasove koji Zemlju održavaju toplom i kojima pripada najveća zasluga za postojanje života na njoj. Neke od gasova koji prave efekat staklene bašte ljudi proizvode u svakodnevnim aktivnostima. Ta dodatna količina koju proizvode ljudi glavni je osumnjičeni za pojačani ,,efekat staklene bašte“.