Institucije Evropske Unije

UVOD

Prije pola vijeka brojni evropski lideri su se složili da je ekonomsko i političko povezivanje jedini način da se iza sebe ostave vijekovi ratovanja. Prvi je to, u svom čuvenom govoru, koji je održao na Univerzitetu u Cirihu, 19. septembra 1946. godine, istakao Vinston Čerčil. On je tada izrazio želju za stvaranjem „Sjedinjenih evropskih država“, i to, prije svega, francusko-njemačkim izmirenjem kao osnovnom ponovnog osnivanja evropske porodice. Tu ideju u konkretan prijedlog uobličio je Francuski ministar spoljnih poslova Robert Šuman. On je u svom govoru, 9. maja 1950. godine, predložio da se „objedini francusko-njemačka proizvodnja uglja i čelika pod zajedničkom vlašću, u okviru organizacije otvorene za pristup država Evrope.“ Godinu dana kasnije Francuska, Zapadna Njemačka, Belgija, Italija, Luksemburg i Holandija potpisuju Pariski sporazum, čime je otvorena Evropska zajednica za ugalj i čelik (ECSC), koja je stavljena po jedinstvenu Visoku vlast, koja 1952. godine započinje sa radom, na čelu sa predjednikom Žanom Moneom. Kako se ECSC pokazala kao vrlo uspješna, nakon nekoliko godina njeni osnivači su riješili da Rimskim ugovorom 1957. godine prošire ideju osnivanjem Evropske zajednice za atomsku energiju (EURATOM) i Evropske ekonomske zajednice (EEZ). Na ovaj način dolazi do postepenom formiranja tzv. zajedničkog tržišta. Tri evropske zajednice su 1967. godine ujedinjene, i od tada postoji jedna Komisija i jedno Vijeće ministara, kao i Evropski parlament.
Evropska unija je prema mnogim pokazateljima najveća ekonomska sila u svijetu. Ne postoji ni jedna ekonomska integracija u kojoj su se zamlje, prepoznajući zajednički interes, u tolikoj mjeri odrekle nacionalnog suvereniteta u mnogim oblastima. Kao rijetko koja pojava u međunarodnoj ekonomiji, ova integracija je predmet i odobravanja i žestokog osporavanja. Da li će Evropska unija uspjeti da odgovori izazovima s kojima se suočava, da li će se dalje širiti ili će nerješivi problemi izazvati slom ovog giganta, neka su od najintrigantnijih pitanja današnjice. Za našu zemlju Evropska unija je naročito značajna iz dva razloga. Prvo, već sada preko polovine spoljne trgovine Bosne i Hercegovine se odvija sa Evropskom unijom i ona je naš najznačajniji ekonomski partner. Osim toga, u velikom broju oblasti institucije Evropske unije su prisutne u našoj zemlji. Drugo, strateški cilj naše zemlje jeste članstvo u Evropsku uniju. To znači da je Evropska unija od ključnog značaja za poznavanje savremenog međunarodnog okruženja, kako za kreatore društvenog sistema i ekonomske politike, tako i za poslovne ljude iz preduzeća. Prema svim ocjenama, proces prilagođavanja privrede i čitavog društva na putu ka Evropskoj uniji će dominirati ovim prostorima u narednim godinama.
Kada se govori o institucionalnoj strukturi Evropske unije, u većini slučajeva se podaci ograničavaju na to da se predstave organi Evropske unije, njihov sastav, zadaci i podjela zadataka među njima. Zašto je to i u kolikoj mjeri nedovoljno i zašto zbog toga može da se stekne pogrešan utisak, biće nam jasno ako pogledamo sledeći dijagram:
Dijagram pokazuje da se na nivou Evropske unije nalazi, kako nacionalni, tako i subnacionalni nivo i da oba ova nivoa učestvuju u donošenju odluka. Nacionalne vlade zastupljene su u Savjetu Evropske unije, i u Evropskom savjetu, dakle, na najvažnijim mjestima, a subnacionalne vlade su zastupljene u Odboru regija, u savezima i u Odboru za ekonomska i socijalna pitanja. Osim toga, građani država-članica biraju zastupnike za Evropski parlament.
S druge strane, sasvim je jasno da odluke Evropske unije i „zakoni“ Unije direktno – jednako kao nacionalni zakoni – važe u državama-članicama i to u sve većem kvantitativnom i kvalitativnom obimu. Ali za sprovođenje ovih zakona nije nadležna uprava Evropske unije, već upravo lokalne, regionalne i nacionalne uprave. Drugim riječima, tri nivoa su toliko isprepletena jedan sa drugim, da je neophodno da se posmatraju i analiziraju zajedno. Upravo iz ovih razloga u naučnoj raspravi se govori o „sistemu Evropske unije“ ili o „Višestepenom sistemu Evropske unije“.
Ipak, analiza nacionalnog nivoa je teška i to zbog toga što je potrebno da se precizno definiše šta sve spada u „nacionalni nivo“ i na koje aktere, strukture i faktore određenja politike Unije mora da se obrati pažnja. No ni u kom slučaju ne želimo, niti moramo da istražujemo svaki politički sistem svih 27 država-članica pojedinačno, dovoljno je da analiziramo elemente koji učestvuju u odlukama i sprovođenju politike Unije. Analiza nacionalnog nivoa je teška i zbog toga što je potrebno da se svi ovi faktori sistematizuju tako da cijela slika ima neki smisao, da bi konačno bile prepoznatljive razlike između pojedinačnih zemalja.