Karakteristike poreskog sistema Republike Srbije

UVOD

Celina poreskih oblika jedne zemlje u datom vremenskomperiodu, čini njen poreski sistem. Poreski sistem jedne države jerezultat njenog istorijskog razvoja, odnosno političkih snaga unutarzemlje, uticaja sa međunarodnog tržišta, ali i brojnih kompromisakoje je neophodno uspostaviti u dobro organizovanoj državnojstrukturi. U stvari, iz temeljne analize poreskog sistema, može sezaključiti, da su poreski oblici nedovoljno koherentni i povezani.Čak i to da su ciljevi poreskih oblika (ekonomski, socijalni, fiskalni) često u suprotnosti. Međutim, činjenica je da su poreskioblici uvek povezani zajedničkom idejom koju oporezivanjem trebaostvariti, odnosno zajedničkim ciljem koji se oporezivanjem želipostići. To je i razumljivo, jer se kroz poreske sisteme održavajuopšti društveno-ekonomski i politički aspekti uređenja zemlje ukojoj se sistem primenjuje.Poreski sistem industrijski razvijene zemlje drugačije izgleda od poreskog sistema zemalja u razvoju, ili zemalja u tranziciji.Poreski sistem federativno uređene države različiti je u odnosu naporeski sistem unitarne države. Iz tih razloga, teško da može bitiidealnog poreskog sistema. Ipak, i pored razlika u navedenom smislu,poreski sistemi savremenih država imaju i mnogo sličnosti. Ključniporeski principi i poreska načela, koje primenjuju uglavnom svesavremene šeme na sektoru javnih finansija, uglavnom su istovetne.Tome doprinose i neki karakteristični sadržaji u međunarodnimodnosima. tj. kohezioni elementi koji u aktuelnim tokovima, činepodlogu motivacionu osnovu tzv. harmonizaciju poreskih sistema.Prema tome, pod poreskim sistemom treba podrazumevati, a toje više-manje opšte usvojeno gledište, skup poreskih oblika koji ujednom vremenskom periodu postoje i koji se primenjuju u jednojzemlji.Poreski sistem daje odgovore na pitanja: koja su to sredstvakoja državi stoje na raspolaganju, na koje načine država dolazi dopotrebnih sredstava, kako država zadovoljava opšte društvene potrebe. Pred poreskim sistemom su dva ključna zadatka: prikupiti dovoljno sredstava za finansiranje društvenih potreba, i izvršitipravičnu raspodelu poreskog tereta na poreske obveznike. U javnimfinansijama preovladava stav, da se ova dva cilja najbolje ostvarujuprimenom direktnih poreza i progresivnih poreskih stopa.

Poreska politika je politika korišćenja poreskih instrumenata radi ostvarivanja ekonomsko-političkih, socijalnih i ukupnihdruštvenih – javnih ciljeva. Ova politika daje odgovore na pitanja:koliko država kvantitativno zahvata društvenog proizvoda i nacionalnog dohotka, te kako je raspoređena poreska presija na pojedinefiskalne subjekte.Iz ovih identifikacija, slede dva razgraničenja. Poreskompolitikom se deluje na privrednu stabilnost, privredni rast i razvoj, odnosno na preraspodelu dohotka u korist određenih kategorijastanovništva ili određenih privrednih sektora. Poreski sistem uodnosu na poresku politiku, javlja se kao institucionalna osnova isredstvo njenog delovanja. Odnosno, poreska politika u svom ekonomskom značenju, deo je opšte privredne politike. Ona je u ostvarivanjusvojih ciljeva, determinisana ciljevima ekonomske politike. Odnosno uspešno ostvarivanje ciljeva poreske politike, usko je povezano skoordinacijom poreske politike i drugih komponenata ekonomskepolitike: budžetske politike, monetarno-kreditne politike, spoljno-trgovinske i devizne politike, politika dohodaka.U savremenim javnim finansijama i poreskim politikama,prvo pitanje je: visina učešća javnih prihoda u društvenomproizvodu, odnosno u nacionalnom dohotku zemlje u toku jedne godine.Radi se o tzv. fiskalnom opterećenju, koje aktuelizuje pitanje javnihprihoda, a ne javnih rashoda. Naime, ukupna masa javnih rashodaobično sadrži tzv. bruto javne rashode koji se često višestrukoiskazuju jer nije moguće isključiti sve transferne izdatke, a i javnirashodi se često pokrivaju metodama anticipirane javne potrošnje,odnosno putem javnih zajmova prenošenjem dela te potrošnje nabuduće generacije, što se objektivno ne može dovesti u vezi sa godišnjom vrednošću društvenog proizvoda.Savremene poreske sisteme i poreske politike, uglavnomkarakterišu dve tendencije: tendencije koje se odnose na poreskesisteme, te i tendencije koje se odnose na pojedine poreske oblike.Tendencije koje se odnose na poreske sisteme, uglavnom seoznačavaju kao: centralizacije poreskih zakonodavstava i ubiranjaporeskih prihoda kod centralnih organa vlasti; ravnoteža izmeđudirektnih i indirektnih poreza i poreskih oblika u ovom smislu, ipojednostavljenje poreskog materijalnog prava, tj. obaveze razreza iubiranja poreza, odnosno izbegavanje uvođenja novih i komplikovanjesa starim poreskim oblicima.Tendencije koje se odnose na pojedine poreske oblike, uglavnom su evidentne po harmonizaciji poreskih oblika. Dominiraju trinajvažnija poreska oblika: porez na promet, porez na dobit, te porezna dobit privatnih i javnih preduzeća.Poreska politika obuhvata usklađeno delovanje državnih institucija kroz ulivanje javnih prihoda na raspodelu, razmenu, potrošnju i proizvodnju u određenom nacionalnom prostoru i vremenu u skladu sa društveno prihvatljivim ciljevima i zadacima. Subjekat poreske politike je država, odnosno njeni organi od centralnih do lokalnih, kod nas od nivoa republike do nivoa opština i raspolaže pravom uređenja poreza i drugih javnih prihoda i određivanja njihovih parametara.