Kako misliti Europu

Sjećanja jednog antievropljanina
Dugo vremena sam bio »antievropljanin«. Na kra¬ju rata, kada su, iz samog antifašizma, nastali evropski federalistički pokreti, napisao sam jedan članak pod naslovom bez priziva: »Nema više Evrope«. Pripadao sam Pokretu otpora i tada sam bio komunista. Za mene, za nas, Evropa je bila riječ koja obmanjuje.
Napadao sam ono što je Hitler nazivao »nova Evropa». U staroj Evropi sam vidio prije izvorište imperijalizma i dominacije nego demokratije i slobode. Ono što sam naglašavao nije bila istina govora o humaniz¬mu, umu i evropskoj demokratiji, nego njegova obma¬na: zastrašujuća brutalnost osvajača Meksika i Perua, porobljena i cksploatisana Afrika, pustošeća moć nje¬mačkog Rajha. Neposredno nakon rata Francuska i En¬gleska su još uvijek kolonijalne sile, a Njemačka, još u dubokoj komi, nije imala demokratsko lice.
Nisam bio samo protiv ugnjetača, nego i za ugnjetenog. Slučaj je htio da sam čitao Sumrak civilizacije Artura Labriola, tog italijanskog Spenglera sa ljudskim licem, duboko otvorenog prema civilizacijama i narodi ma koje je Evropa pokorila. To što me posebno vrijeđalo nije bilo samo nasilje, okrutnost i pljačka osvajača, nego također i naročito prijezir bijelog Evropljanina, sigurnog u svoju biološku, intelektualnu, materijalnu i moralnu nadmoćnost.Od vaspitanja nisam primio nikakvo religiozno ni” usko usmjereno kulturno nasljeđe, ali sam iz svog jev-rejskog iskustva saznao šta su poniženje i uvreda koji se nanose drugima. Uostalom, naslov romana Poniženi i uvrijeđeni me, sa petnaest godina, privukao Dostojev-skom. Užas prezira, unutrašnje zlo kojejitvara osjećanje uvrede i poniženja jednog ljudskog bića osjetio sam vrlo mlad, i to me nikada nije napustilo. Mislim daje to Jedan od izvora koji me_vodio ideji bratstva i odanosti čovječanstvu.