Pravo na platu

 UVOD
Radno pravo je skup pravnih pravila koja reguliraju radno-pravne odnose, institucije i pravne odnose koji nastaju ili se pravno uređuju u vezi sa zasnivanjem i raskidanjem (prestankom) radnog odnosa, kao i s ostvarivanjem prava i obveza iz radnog odnosa, te podrazumijeva mjere posebne pravne zaštite i osiguranja osoba u radnom odnosu.
Jedan od bitnih elemenata radnog prava su radni odnosi iz kojih proizilazi pravo na plaću. To pravo je jedno od najvažnijih prava iz rada i radnog odnosa i osigurava se međunarodnim radnim pravom kao i domaćim zakonodavstvom te kolektivnim i individualnim ugovorima.
Plaća je osnov zasnivanja radnog odnosa između poslodavca i zaposlenika i ona predstavlja, još uvijek, najvažniji segment egzistencije građana.
Sadržaj ovog seminarskog rada će se zasnivati na objašnjavanju historijskog razvoja radnog prava, pojam plaće te trenutnu situaciju u Bosni i Hercegovini. Svrha je detaljno opisati institut plaće u radnom pravu, njen značaj i načine ostvarivanja i zaštite prava na plaću.
Značaj ove teme se, prije svega, ogleda u nastojanju Bosne i Hercegovine pristupanju Evropskoj Uniji, a s tim u vezi i prilagođavenje njenih normi normama evropskog zakondavstva u svim oblastima, kao i u oblastima radnog prava. Nastojanje ulaska Bosne i Hercegovine u Evropsku Uniju već je dovelo do određenih promjena u zakonskom regulisanju pojedinih segmenata radnih odnosa u našem društvu, što pokazuju deklaracije i drugi dokumenti Međunarodne organizacije rada koji su integrisani u zakonodavstvo Bosne i Hercegovine. Međutim, trenutna situacija u Bosni i Hercegovini nije zadovoljavajuća i to ukazuje na potrebu što skorije reforme u svim segmentima društva, a time i normi koje regulišu radne odnose.
Budući da svaka savremena država teži osiguravanju i postiznaju socijalnog blagostanja, ona ima posebnu ulogu u reguliranju i ostvarivanju prava na plaću.
Zbog složenosti strukture države Bosne i Hercegovine i njene pravne kompleksnosti na svim nivoima vlasti u praksi se pojavljuje problem primjene zakonskih i drugih propisa, a i dolazi do čestog kršenja osnovnih prava radnika.
Nužno je ukazati i na potrebu drugačijeg shvatanja zapošljavanja i ostvarivanje prava iz radnog odnosa od strane radnika i poslodavaca. U sadašnjim uslovima, nužna je drugačija politika i pristup poslodavaca u omogućavanju radnicima da ostvare minimum zagarantovanih prava iz radnih odnosa
U ovom radu bavit ću se analizom prava na plaću i zakonskih okvira za ostvarivanje istog na svim nivoima vlasti u Bosni i Hercegovini.

2. Historijski razvoj radnog prava
Radno pravo je jedna od mlađih grana prava koja se pojavljuje krajem XIX stoljeća odvajanjem od građanskog, a zatim i trgovačkog prava. Historijski nastanak normi radnog prava veže se za regulisanje individualnih najamnih odnosa i potrebu za posebnim regulisanjem odnosa koji se vežu za obavljanje rada u službi drugog (zavisnog rada). Odnosi iz ugovora o najmu bili su regulisani opštim pravilima građanskog prava, a njihov razvoj zahtijevao je posebnu regulaciju i izdvajanje radnog prava kao samostalne grane prava.
„Pod utjecajem sve veće intervencije države u odnose između poslodavaca i najamnih radnih odnosa i samim tim pojave sui generis propisa, radno pravo je postalo samostalna grana prava. U općem smislu, razvoj radnog prava se veže za evoluciju radnopravnog odnosa, koji se posmatra kao onaj društveno-radni odnos na koji se primijenjuju norme radnog prava.
Razvoj radnog prava kao grane prava najčešće se prikazuje njegovom periodizacijom, pa će se tako postupiti.
(1) U početnom periodu, periodu ekonomskog i političkog liberalizma, kada dolazi do nastanka radnika u modernom smislu riječi, periodu koji se vremenski vezuje za kraj XIX stoljeća, većina radnopravnih propisa je u okviru građanskog odnosno trgovačkog prava. Osnivanjem radničkih udruženja i pokreta za zaštitu najosnovnijih prava radnika, otpočinje borba radnika za poboljšanje teških i nepodnošljivih uslova rada i života. U naglom procesu udruživanja radnika, novom zahtjecu za kolektivnim ugovaranjem, kao i u najefikasnijem sredstvu borbe radnika- štrajku, nalaze se uzroci prve intervencije države u najamne odnose.
Početkom, a posebno sredinom XIX stoljeća, države počinju da donose tzv. „zaštitno zakonodavstvo“, prvo u Engleskoj, zatim u Njemačkoj i Francuskoj.
Najamni odnosi bili su uvršteni u „opću masu obligacionih odnosa i kao takvi ušli su u građanske zakonike“ (npr. u Francuskoj Code Civil od 1804, italijanski Codice civile, austrijski građanski zakonik od 1811).
(2) Drugi period, koji vremenski seže do kraja XIX stoljeća i traje do završetka Prvog svjetskog rata, karakterizira pojačana intervencija države u reguliranju radnih odnosa. U ovom periodu donose se brojni propisi iz sfere „zaštitnog zakonodavstva“, što je odraz narastajuće koncepcije o potrebi ograničenja i usmjeravanja privatne inicijative.
U ovom periodu donose se propisi kojima se proširuje krug pitanja državne intervencije, poput zakona o reguliranju nedjeljnog odmora, minimalnih nadnica, ugovora o radu itd. U ovom periodu dolazi i do prvih kodifikacija radnog prava. Tako se u Francuskoj 1910. i 1912. godine donosi Code du Travail- Zakonik o radu, odnosno već je vidljivo izdvajanje radnog prava u posebnu granu prava.
Istovremeno, krajem XIX i početkom XX stoljeća pojavljuju se brojna radnička udruženja iz kojih nastaju radnički sindikati, a sa narastanjem snage sindikata, pojavljuje se i kolektivno ugovaranje uslova rada, tj. kolektivni ugovori.