Farmaceutski i opasan otpad

Uvod
Opasan otpad je otpad koji ima bar jedno od svojstava koje ga čine opasnim (eksplozivnost, zapaljivost, sklonost oksidaciji, organski je peroksid, akutna otrovnost, infektivnost, sklonost koroziji, u kontaktu sa vazduhom oslobađa zapaljive gasove, u kontaktu sa vazduhom ili vodom oslobađa otrovne supstance, sadrži toksične supstance sa odloženim hroničnim delovanjem, kao i ekotoksične karakteristike), kao i ambalaža u kojoj je bio ili jeste spakovan opasan otpad.
U opasan otpad spadaju ulja i maziva, boje, medicinski otpad, baterije, razne hemijske supstance….
Medicinski otpad se definiše kao: „sav otpad, opasan ili neopasan, koji se generiše pri pružanju zdravstvenih usluga (dijagnostika, prevencija, lečenje i istraživanja u oblasti humane i veterinarske medicine)”.
To je heterogena mešavina otpada, pri čemu 10–25% čini opasan otpad rizičan po zdravlje ljudi i životnu sredinu.
Opasan medicinski otpad klasifikuje se prema poreklu, karakteristikama i sastavu koje ga čine opasnim. Ako je neopasan medicinski otpad već izmešan sa opasnim medicinskim otpadom smatra se opasnim medicinskim otpadom. Ako se opasan medicinski otpad sastoji od više vrsta otpada njegova klasifikacija se vrši na osnovu najzastupljenije komponente.
Farmaceutski otpad (lekovi, lekovite supstance, kontaktna ambalaža) kao deo medicinskog otpada, spada u opasan otpad po životnu sredinu, što prema EU i nacionalnoj regulativi zahteva specijalne procedure u prikupljanju, klasifikaciji, skladištenju, transportu, uništavanju.
Pod farmaceutskim otpadom se u širem smislu podrazumeva otpad koji nastaje u proizvodnji i prometu lekova, pomoćnih lekovitih i medicinskih sredstava.
U medicinskim i farmaceutskim ustanovama otpad, shodno svojstvima i karakteristikama, pretežno se selektuje u grupu opasnog otpada, prvenstveno pripada grupi potencijalnog ili infektivnog otpada. Imajući u vidu rizičnost pogrešne procedure klasifikacije i generisanja ovog otpada, upravljanje medicinskim i farmaceutskim otpadom se može svrstati u delatnost od opšteg interesa.
Uvođenje jedinstvenog sistema upravljanja medicinskim otpadom u zdravstvenom sektoru u Republici Srbiji, jedan je od preduslova za uređenje sistema upravljanja medicinskim otpadom u celini. Kompleksno zakonodavstvo reguliše ovu oblast, kome između ostalih posebno pripada: Zakon o upravljanju otpadom, Pravilnik o kategorijama, ispitivanju i klasifikaciji otpada, Pravilnik o upravljanju medicinskim otpadom, Pravilnik o načinu skladištenja, obeležavanja i pakovanja opasnog otpada kao i drugi propisi. Zakon o otpadu jasno definiše između ostalog vrste i klasifikaciju otpada; planiranje upravljanja otpadom; subjekte upravljanja otpadom; odgovornosti i obaveze u upravljanju otpadom. Pravilnikom o upravljanju medicinskim otpadom, se bliže propisuje način i postupak upravljanja opasnim otpadom iz objekata u kojima se obavlja zdravstvena zaštita kao i način upravljanja farmaceutskim otpadom.

1. Definicija i podele farmaceutskog otpada

1.1 Farmaceutski otpad

Farmaceutski otpad jeopasni otpad koji nastaje u proizvodnji i prometu lekova i medicinskih sredstava (uključuje farmaceutske proizvode, lekove i hemikalije koji su rasuti, pripremljeni a neupotrebljeni ili im je istekao rok upotrebe ili se moraju odbaciti iz bilo kojeg razloga, kao i organske zagađujuće materije), kao i oprema koja se koristi pri rukovanju. Pod farmaceutskim otpadom podrazumevaju se lekovi (gotovi, galenski i magistralni lekovi i farmaceutske supstance) kojima je istekao rok upotrebe. Biljni, tradicionalni i homeopatski lekovi takođe se mogu smatrati farmaceutskim otpadom u zavisnosti od njihovog sastava.
Proizvođač i vlasnik farmaceutskog otpada dužan je da sa farmaceutskim otpadom postupa kao sa opasnim otpadom.
Farmaceutski otpad predstavlja specijalni problem među otpadnim materijama i po mestu nastanka se može kategorisati kao komunalni, specijalni i opasan otpad. Za svaki od ovih tipova se otvara problem njegovog konačnog tretmana.
Paradoks koji se odnosi na farmaceutski otpad je da se on može kategorisati kao bilo koji od tri kategorije.
Opasan otpad je u Bazelskoj konvenciji do tančina definisan a ističu se tačke vezane za farmacetski i koje ga definišu u kategorijama:
• Y2 Otpad koji potiče iz proizvodnje i pripreme farmaceutskih proizvoda
• Y3 Otpad od farmaceutskih proizvoda, droga, lekova
• Y4 Otpad iz proizvodnje, formulacije i korišćenja biocida i fitofarmaceutskih proizvoda.
Takođe, farmaceutski otpad spada u kategoriju sa Žute liste EWC formirane odlukom veća EEC o kontroli prekograničnog kretaja otpada namenjenog rekuperaciji. Trenutno najvece količine farmaceutskog otpada potiču od lekova sa isteklim rokom trajanja.
Farmaceutski otpad nastaje : Apoteke, bolnička odeljenja, laboratoriske ordinacije, stomatoloske ordinacije, domovi zdravlja, instituti, zavodi, u zdravstvenim ustanvama, u vanzdravstvenim ustanovama, prosvetne ustanove, domaćinstvima…
Vrst otpad u smislu Zakona: Komunalni, komercijalni, industrijski.
U zavisnosti od opasnih karakteristima: Inertan, neopasan, opasan
Sortiranje farmaceutsko otpada :
1) Prema karakteristikama aktivne supstance: Kontrolisani lekovi, antiinfektivni lekovi, citokinetički lekovi, antiseptici i dezificijenti, narkotici, psihotropne supstance.
2) Prema formi doziranja: Tečnosti, aerosoli, čvrsti i polučvrsti praškovi
Klasifikacija:
Katalog otpada je zbirna lista neopasnog i opasnog otpada prema: mestu nastanka, poreklu, predviđenom načinu postupanja. Lista otpada je nomenklatura otpada prema karakteru otpada. Otpad se razvrstava prema: Poreklu, karakteru, kategoriji.