Glikokortikoidi i njihova neželjena dejstva

Glikokortikoidi i njihova neželjena dejstva

Prirodni i sintetski steroidi se koriste za dijagnostikovanje i liječenje poremećaja funkcije nadbubrežne žlijezde, ali i za terapiju većeg broja zapaljenskih i imunoloških poremećaja. ACTH reguliše sekreciju glikokortikoida, dok se mineralokortikoidi luče pod uticajem angiotenzina. Androgeni iz nadbubrega se mogu u tkivima pretvoriti u estrogene pa su glavni izvor estrogena u menopauzi. CRF iz hipotalamusa portalnim krvotokom, za vrijeme, npr.nekog stresa, dolazi u adenohipofizu i izaziva lučenje ACTH, on izaziva lučenje kortizola iz kore nadbubrega. Kortizol pokreće metaboličke procese bitne za savladavanje stresa.

Kortizol se sintetiše iz holesterola u zona fasciculata i zona glomerulosa, i to 10-20 mg dnevno, u odsustvu stresa. 95% je vezano za alfa-globulin u krvi, a samo 5 % je u slobodnom obliku. Sekrecija pokazuje cirkadijalni ritam, najmanje se luči oko ponoći, a najviše ujutro oko 8 h. Biotransformacija se konjugovanjem odvija u jetri, izlučuje se mokraćom, a poluvrijeme eliminacije je 90-110 minuta. U cilju pronalaženja supstanci sa jačim antiinflamatornim dejstvom sintetisan je veliki broj sterida od kojih su najvažniji hidrokortizon (hydrocortison), prednizon (pronison), prednizolon, metil- prednizolon (lemod), triamcinolon (kenalog), beta-metazon, deksametazon (dexason, dexafar) i svi se koriste za lokalnu, oralnu i parenteralnu peimjenu. Samo za lokalnu se koriste fluocinolon (sinoderm, panolon), alklometazon (afloderm), betametazon (beloderm), dezoksimetazon (esperson), mometazon (elocom) i fluokortolon (ultralan). Samo za inhalaciju u obliku aerosola se koriste beklometazon (becotide), budesonid (pulmocord) i flutikazon (flixotide).

Farmakokinetika: dobro se resorbuju iz GIT-a, bioraspoloživost se smanjuje na 70-80% zbog metabolizovanja prilikom prvog prolaska kroz jetru, zazo se aplikuju i teško rastvorljivi estri koji produžuju djelovanje.

MD: glikokortikoidi difunduju kroz ćelijsku membranu, vežu se za poseban proteinski receptor, kompleks hormon-receptor nastavnja u jedro na određeni gen i ispoljava efekat transkripcijom određenih proteina. Proteini su specifični za određeno tkivo i potrebno im je određeno latentno vrijeme da nastupi efekat.

• Antiinflamatorno, antialergijsko i imunosupresivno djelovanje: smanjuju procese zapaljenja, alergije i imunološke reakcije, inhibišu rane fenomene zapaljenskog procesa: edem, deponovanje fibrina, dilataciju kapilara, migraciju leukocita i fagocitoznu aktivnost; kao i kasnije manifestacije zapaljenja: proliferaciju kapilara i fibroblasta, deponovanje kolagena i cikatrizaciju, osim toga utiču na ciklooksigenazu i tako sprečavaju sintezu medijatora zapaljenja, u velikim dozama i sprečavaju razvoj antitjela, inhibišu razvoj kasne preosjetljivosti i inhibišu ili odgađaju odbacivanje presađenog tkiva ili organa, stimulišu sintezu lipomodulina koji je inhibitor enzima fosfolipaze A pod čijim dejstvom se oslobađa arahidonska kiselina, tako sprečava sintezu bronhokonstriktora prostaglandina i leukotrijena pa se koristi kod asmatičkih napada (mana im je dug latentni period do djelovanja). Sa jedne strane koji spašavaju život kod burnih reakcija, ali suprimiraju odbrambeni sistem tako da mogu biti i uzrok terapijskih katastrofa.
• Hematopoezni sistem: samnjuju broj T i B limfocita, monocita, eozinofila i bazofila, a povećavaju broj neutrofila u cirkulaciji tako što prazne depoe i smanjuju prolazak u tkiva tako da je ukupan broj neutrofila na mjestu zapaljenja smanjen.
• Inhibicija sekrecije ACTH, u velikim količinama.
• Antagonizuju dejstvo vitamina D na resorpciju Ca, pa nakon duže upotrebe nastaje osteoporoza.
• Stimulacija sekrecije HCl-a, stvaranje novih ili aktiviranje starih ulcusa
• Nadražaj CNS-a, euforija, psihotička stanja, a nekad i konvulzije
• Metabolički efekti: stimulišu glukoneogenezu, povećanje glikogena u jetri i nivoa glukoze u krvi, pojačavaju lipolizu ali se pod dejstvom insulina stimuliše lipogeneza krajnji epilog je povećanje deponovanja masti.
• Metabolizam elektrolita i vode: iako slabije djeluju od mineralokortikoida, poslije duže upotrebe mogu prouzrokovati retenciju Na, pojačano izlučivanje K i hipokalijemijsku alkalozu (morbus Addisoni).
• KVS efekti: povećavaju kontraktilnost srca i tonus krvnih sudova (povećavaju osjetljivost na kateholamine i Ang II)

Indikacije:

• Alergijske bolesti: angioneurotični edem, asthma, ujedi insekata, alergije prema lijekovima, serumska bolest, urtikarija
• Kolagensko-vaskularna oboljenja: arteritis džinovskih ćelija, lupus erythematosus, reumatoidni artritis, polimialgija
• Očne bolesti: akutni uveitis, alergijski konjuktivitis, optički neuritis, horioiditis
• GIT: zapaljenja kolona, subakutna hepatična nekroza, netropski sprue
• Hematološki poremećaji: stečena hemolitička anemija, leukemija, multipli mijelom
• Infekcije: gram negativna sepsa, supresija zapaljenskih procesa
• Zapaljenja kostiju i zglobova: artritis, bursitis
• Neurološki poremećaji: edem mozga, multipla skleroza
• Transplantacija organa
• Plućne bolesti: asthma, sarkoidoza, distres sindrom kod djece
• Oboljenje bubrega: nefrotski sindrom
• Bolesti kože: maligni egzoftalmus, subakutni tireoiditis