Unutrašnji platni promet

UNUTRAŠNJI PLATNI PROMET
Bankarstvo je opredeljeno vrstom i sadržinom bankarskih poslova i institucija, što zajedno čini sadržaj bankarskog sistema. Pri tom, njihov značaj i uloga povezani su sa novcem i kreditom kao bitnim činiocima kontinuiteta reprodukcije, jer je njihova uloga upravo da reprodukciju snabdevaju potrebnom količinom novca i kredita.
Osnovna posrednička funkcija banke je pribavljanje i usmeravanje sredstava i otuda imamo osnovne bankarske poslove, u koje ubrajamo:
— Prikupljanje depozita i pribavljanje sredstava
— Kreiranje novca i odobravanje kredita
— Obavljanje platnog prometa
Pod platnim prometom se podrazumevaju sva plaćanja koja se vrše u novcu, gotovinska i bezgotovinska, između domaćih, fizičkih i pravnih, lica te između domaćih i stranih lica. Do plaćanja između pravnih i fizičkih lica u platnom prometu dolazi po osnovu plaćanja robe i usluga, kao i plaćanja po osnovu finansijskih transakcija.
Učesnici u platnom prometu u zemlji su: pravna lica, radnje i fizička lica koja u skladu sa propisima vrše plaćanje preko računa. Novim Zakonom o platnom prometu utvrđeno je da su nosioci platnog prometa Narodna banka, banke, štedionice i druge finansijske organizacije.
Poslovi platnog prometa su neutralni bankarski poslovi. Poslovi platnog prometa u zemlji i inostranstvu se obično obavljaju u celosti preko bankarskog sistema. Do 2003. godine u Srbiji je najveći deo platnog prometa obavljan kroz specijalizovanu ustanovu SDK (Službu društvenog knjigovodstva), SPP (Služba platnog prometa), odnosno ZOP (Zavod za obračun i plaćanje), a od početka 2003. Platni promet je u celini prebačen u banke, tj. omogućio je fizičkim i pravnim licima da poslove platnog prometa obavljaju preko poslovnih banaka. Ovi poslovi imaju uticaj i na kreditni potencijal banaka i njihovo poslovanje.
Platni promet u zemlji ili unutrašnji platni promet obuhvata sva plaćanja koja se realizuju između domaćih, pravnih i fizičkih, lica. Unutrašnji platni promet se realizuje u skladu sa nacionalni propisima koji uređuju ovu materiju i sa propisanim instrumentima platnog prometa, u kom pogledu postoji, uglavnom, dosta sličnosti, ali i određene razlike između zemalja, pre svega u zavisnosti od razvijenosti bankarskog sistema i stepena privrednog razvoja.
1. Pojam i značaj platnog prometa
Platni promet obuhvata sva plaćanja koja se vrše između pravnih i fizickih lica. Sa gledišta mesta gde se nalaze lica koja u njemu učestvuju platni promet može biti unutrašnji i međunarodni. Unutrašnji platni promet podrazumeva sva gotovinska i bezgotovinska plaćanja između pravnih ili fizičkih lica unutar jedne zemlje, dok međunarodni platni promet podrazumeva sva plaćanja i naplate između fizičkih i pravnih lica sa sedištem u zemlji i lica koja se nalaze u drugoj državi, bez obzira na kom osnovu se odvija plaćanje.
Prema drugoj od mnogobrojnih definicija prenos novčanih sredstava sa jednog pravnog ili fizičkog lica na drugo, nazivamo plaćanjem. Ako je to plaćanje izraženo u novcu, bez obzira ko ga je izvršio, i na koji nacin i u koju svrhu, onda to i takvo plaćanje nazivamo opštim imenom-platni promet. Platni promet nastaje onda kada se izvrši novčano plaćanje između dva fizička ili pravna lica, kada se jedan nalazi u ulozi platioca, a drugi u ulozi primaoca. Osnovni uzroci plaćanja su: plaćanje za robu i usluge i razna plaćanja po osnovu nastanka kreditnog i finansijskog odnosa.
U vršenju platnog prometa neophodne su dve strane, jedna koja vrši plaćanje- platioc i druga koja prima- primaoc, pri čemu te strane mogu biti bilo fizička ili pravna lica, bilo domaća ili strana.
Sistem platnog prometa utiče na visinu potrebne količine novca. Ako je platni promet u zemlji neefikasan i usporen, to deluje u pravcu povećannja tražnje za novcem, odnosno za normalno obavljanje plačanja potrebno je obezbediti veću količinu novca.
Platni promet ima značajan uticaj na finansijsku stabilnost zemlje. Ukoliko bi došlo do poremećaja u funkcionisanju platnog prometa, to bi izazvalo prekid u plaćanjima obaveza učesnika u platnom prometu. Posledica toga je gubitak poverenja na celom tržištu što bi se ispoljilo svom snagom naročito na našem još nedovoljno razvijenom finansijskom tržištu. Neefikasan i nepouzdan platni promet može da proizvede veliki negativan uticaj i na funkcionisanje privrede.
Značaj platnih sistema manifestuje se kroz njihovu izuzetno važnu ulogu u svakoj tržišnoj privredi, pre svega kao vitalna komponenta finansijske infrastrukture privrede, neophodni kanal za uspešno upravljanje privredom, posebno putem monetarne politike, a značajni su i kao sredstvo unapređenja njene efikasnosti.